mercoledì 16 novembre 2011

Mal’astru

Fut s’ustima dominiga de triulas, e i sos bajanos funt fattende sa festa de Sant’Antoni. S’oberaju e i su cumitadu, aiant fattu sas cosas in mannu e, pro su sero aiant ammanitzadu  sa cursa de sos caddos in sa pista.
A sas festas de sos santos chi duraint duas o tres dies, partezipaiat totta sa idda, non solu a su peperu, sa Missa cantada e i sa pruntzessione ma puru a sa gala e a sos ateros divestimentos.
Aggiummai in dogni domo b’aiat istranzos e faghiant pranzadas cun d’ogni bene de Deu, fut un’occasione de grand’allegria chi ch’iscatzaiat sos pensamentos de ogni die.
Ma cuss’annu, su 1945, non fut festa pro tottu.
In s’ispidale, grave, cun sa matta unfiada, fut ricoverada Ciccia, una femina chi aiat passadu dai pagu sos trint’annos, ma pariat una etza: sa vida tribulada, sa povestade e i sos affannos, l’aiant iffregurada;  li funt restados, de sa  bellesa de sa gioventude, solu sos ojos nieddos e mannos, bellos che duos pinnadellos.
Fut restada offanedda dai minore: su babbu, chi fut mortu a dolore de costazu, aiat lassadu in sa povestade una criadura e i sa mama, chi pro la campare, daghi ateru rimediu non aiat, si fut allogada in d’una domo de nobiles
Daghi fut immannitada, Ciccia, pariat unu fiore, frisca che una  rosa appen’abesta cun sas pibiristas  longas, sas fossittas in cavanos, cun su nare chi pariat fattu a pinzellu, sa ucca de corallu e i su pizu de sa cara, vellutadu, faghiat bostare pius de unu giovanu, daghi passaiat in carrela.
A su bisonzu  che l’aiat finida, issa puru teracchedda, in sa matessi domo, cun sa mama.
E, coment’est, comente no est, su padronu l’aiat ingraidada.
Sos primmos meses fut resessida a cuare in s’istadu chi fut, fintzas a sa mama e aiat sighidu a tribagliare coment’e sempre; ma, s’ischit chi  o a chitto o a tasdu deviat bessire iscobiada e difattis, una die chi Ciccia si fut sentida male suighende, sa mama cumprendet  chi fut beru su serrone chi li  fut abolotende sa conca. Dai calchi die.
Primmu li dat unu anzu che ainu, frastimende contr’a i cussu pudidu de su padronu, contr’a issa e a  su fruttu chi giughiat in sas intragnas e poi nd’arejonat cun sa padrona chi, no at bisonzu de faghere preguntas, pro ischire chie aiat fattu su dannu.
Prima chi s’esserat’ippasta sa oghe in bidda, donna Madalena, falza che dinari malu, preparat unu fangotto cun sas cosigheddas betzas de sos fitzos, ponet pagos soddos in manos de  Ciccia e che la ogat, imponzendeli  de non narrere nudda a nisciunu.
In d’una notte de ifferru, chi pariat chi si funt pesados tottu sos dimonios, cun su entu chi sulaiat in carrela, paliende piubere, attapende giannas e bascones, naschet unu mascittu.
Ciccia, li ponet Nanni  pro pesare su babbu mortu, cun su sambinadu sou, chi fut su marcu ‘e s’infamia a vida.
Mancari in sa povestade, su pitzinnu creschet appetitosu, bellu che sole, sanu, ojos nieddos, pilos aneddados, assimitzaiat  tott’a issa..
Daghi fut immannitadu, una die, gioghende a morrocula cun d’unu fiottu de pitzinnos, Nannigheddu si fut atzuffadu cun d’unu paggittu imbeleschidu de affacca e, sa bighina, giagarendechelu dai gianna sua, piena de velenu, l’aiat nadu:
“Bae...essimiche dai nanti, su burdu de don Remundu.
Cussas peraulas,  a Nanni non che l’intrant in d’un’origia e che li essint in s’atera, pianghende  curret a ue sa mama e li preguntat ite cheriant narrere.
Ciccia, chi fut sempre incogliende su mamentu de dever narrere a su fitzu sa veridade, comente podet, l’ispiegat chi issu fut naschidu in mal’astru ca non aiat babbu e chi issa in sa sotziedade, non aiat perunu cussideriu. (In tempos de tando, una giovana chi, sende ajana, faghiat unu fizu, de pesdida la leaiant e de pesdida la lassaiant.)
Nannigheddu chi fut sensibile meda, l’iscustat a sa muda e, in su matessi mamentu chi at bidu a Ciccia, cun sos ojos pienos de lagrimas, si faghet omine, inghiriendela l’abbratzat comente a l’amparare dai su mundu. Non narat nudda, ma, dai sa die, est cambiadu. Mustrat un’attaccamentu pius fieru  pro sa mama, pius affettuosu: li faghiat tottu sos cumandos, gabosu e attentu, istaiat sempre cun issa, comente chi l’aeret cheffida ricumpensare de tottu sos sacrifitzios, in chisca de li fagher’immentigare sas affrissiones patidas e, a pianu a pianu, si fut alluntanadu dai tottu sos cumpagnos.
Fut creschidu puru in astaria, aggiummai ch’aiat sighidu sa mama; sos pilos nieddos ipricaiant in sa cara bianca e ruja e i sos ojos li lughiant prefundos.
Viviant solos, in carrela ‘e Santu Pedru, in d’una domita cun sa cobestura  a incannitadu chi cando pioiat, fintzas s’abba b’intraiat.  
In d’unu chizone bi fut su lettinu cun d’una fressada tappulada, in ue drommiat issa, unu comodinu in mesu e affacca una cuscia cun sa cocce violitta pro Nannigheddu, in cabitta unu cruzifissu mannu cun sa pramma beneita.
A s’ater’ala b’aiat unu gasdarroba, a fiancu una banchighedda cun duos moitteddos, sutta su bascone su furreddu. In terra  fut a immasdu; pro sos bisonzos bessiant a s’ostigheddu.
Poveros chi non benit bene a lu narrere, in domo issoro non b’aiat manc’ abba in brocchitta;  sa mama sempre teracc’anzena e issu non istaiat mai chentza faghere nudda: chiscaiat gioga, coccoide, cugumeddu, andaiat a musta e faghiat linna. Nisciunu l’aiat  pius bidu  iveladu gioghende in  sas carrelas.
Nannigheddu non fut andadu mai a iscola, fut unu lussu chi non si podiant permittere.
In sos seros frittos de ierru, Ciccia acciappaiat su fog’atzesu, daghi torraiat a domo e, primmu de si che coscare, si setziant affacc’a pare, cuntentos, a s’iscasdire inghiriados in su brajeri: sa mama, li naraiat sos contos  de sos tempos antigos, e s’accunostaiant pari pari. Cussu fitzu de oro li pienaiat sa domo e li bastaiat.
In cussu  sapadu manzanu de triulas chi Ciccia si fut sentida male, borulende pro sos dolores a sa matta, Nannigheddu assustadu fut  curridu a giamare zente e aiat postu fattu, cando, subra su barrocciu de tiu Nanzeleddu, che la funt  pighende a s’ispidale.
A s’intrada, una monza, chi de cantu fut areste, la giamaiant “sa pibera”, chi non faghiat mai un’isganzada de risu,  ponzendeli sa manu in pettorras, lu frimmat e  non lu lassat passare.
“Torna a casa, a lei ci pensiamo noi”
li narat ippiachita e  che lu serrat fora.
Nannigheddu, tando, si setzit  in s’iscalina ‘e pedra baina, solu, fintzas a s’ora de sas visitas.
Tottu su tempus chi l’aiant lassadu, ficchidu affacca a su lettu, aiat istrintu sa manu de sa mama in sas  suas, abbaidendela cun dolu, ma, fattendesi fotza, chiscat de la cunvostare:
“Dah… mà, at a bidere chi in pagas dies torrat a domo.”
Ciccia, cando su fitzu fut pro si ch’andare, mancari cun s’alenu cutzu e i sa oghe chi li essiat che unu pìulu, li faghet caschi raccumandassione:
“Non t’immentighes de frisciare sa gianna istanotte”
 e si l’abbratzat  cun sos ojos infustos.
Su  sero Nannigheddu, cantu fut ippettende ch’esserat bennida s’ora de s’intrada pro torrare a visitare sa mama, aiat postu fattu a sa banda musicale chi, dai domo de s’oberaju fut andende a su  cuventu de Santu Frantziscu, pro su pepperu.
Tottu funt allegros, lussados, issu ebbia giughiat sos calzones tappulados: su sonu de su tumbarinu de Deboletza si  ch’intendiat in sos buttorinos e i sos pitzinnos a trumas, curriant fattu.
Solu, chenz’amigos cun sa morte in su coro,  addainanti de Sant’Antoni, narat unu Babbu Nostru, s’orassione chi narait dogni notte prima de si drommire.
Sa dominiga, a fatta de die, sa monza, passende in sos camerones de sos malaidos, intendet comente unu murrunzu e si serat chi, sutta su lentolu, Ciccia, moriga moriga, cun s’affannu si fut lamentende in su sonnu.
S’accociat e la toccat. Sa malaida at unu tremidu e s’ischidat:
“Ohi ite sonnu malu ch’apo fattu, ite significu feu, apo idu…..”
Ma sa monza astriada, non la lassat finire:
“Non voglio sentire stupidaggini, non ho tempo da perdere.”
Girat de palas e si ch’alluntanat chentza li dare perun’astifascione, tettera che roccu, cun sas alas de sa cornetta chi faghiant su entu.
Ciccia l’abaidat ancora tremulendesi che foza e fintzas sas ateras malaidas chi funt in su camerone, restant siccas che linna.
Tottu su manzanu agitada si ostulaiat a un’ala e a s’atera chentza pasu, cun sa ucca ‘e s’istogomo frisciada, pensende ai cussu sònniu feu chi non che li cheriat bessire dai conca.
Si fut appasiguada solu dagh’aiat bidu su fitzu e l’aiat nadu su sonnu a filu e a sinnu. Pariat chi si fut liberada da unu pesu cando Nannigheddu nde fut bessidu:
“Ma’, e cantas bostas m’at nadu chi sos sonnìos non sunt beros e non si bei devet creere !”
Primmu de la lassare, in finitia de sa visita, l’aiat abbratzada forte istringhendeli sa manu:
“Già torro istasero.”
Daghi su fitzu fut affacca a sa gianna lu giamat insegus e li narat:
“Istasero tramunadi, ponedi su entone e i sos catzones noos”
Nannigheddu torrat a domo; sas carrelas assoliadas  a i cuss’ora, funt boidas, ca, a sa essida de sa Missa cantada, sa zente si fut retirada a si faghere una bella mandigada in galavera  e in cumpagnia.
Nisciunu s’est ammentadu de cussu pitzinnu difortunadu: mancu una ighina chi si siat attrivida, non naro a si che lu giugher’a bustare, ma assumancu a l’apporrire unu piattu de cicciones.
Seriu che morte si setzit solu in sos battor  muros, sos cuidos subra sas ancas e i sa conca  appoggiada a sos punzos. Restat gai, frimmu un’iscutta manna, meledende; poi tott’in d’una, si nd’asciat, si tuccat e torrat a s’ispidale chi funt aggiummai sas duas e mesa.
Fut tottu in silentziu e unu pagu a s’iscuru, ca in s’istiu serraiant sempre sas postettas, non s’intendiat mancu una musca  olende: sos malaidos funt ancora reposende appoi ustadu, cando Nannigheddu, chi aiat acciappadu su portale abestu, fut pigadu in s’iscala e aiat ippintu sa gianna chentza fagher tzoccu perunu.
In su curridore, trattenzende su repiru, abbaidat a manca e a dresta, non bidet a nisciunu e, in punta de pè, ponet pagos passos serente su muru e ch’intrat in su camerone, lestru chi pariat una tana de muru :
“Ma’, ma’, drommida est? Deo so.”
“Oh, fitzu me’, e coment’as fattu a intrare?
“ A sa cua, so istadu fostunadu chi non m’at bidu cussa majalza.”
“Mandigadu as?”
“Emmo”- mancari non fut beru- E a issa, ma’, calchi cosa l’ant dadu  oe?”
“Solu unu ticcu ‘e brou”
Che un’umbra mala, accolla, in sa gianna de su camerone, cussa monza chentza caridade, bessida  non s’ischit da ue,  chi pariat chi lu cheriat iffeschire cun sos ogios, li ettat  una boghe de fogu:
“E tu perché sei qui?”
A i cussa boghe fea, si girat attuddadu e, abbaidendela  e improrendela cun sos ojos chi attiat su dolu, ripondet aggiummai a s’iscugia:
“A bidere a mama. Lessam’innoghe, non do mattana, isto frimmu  in d’unu chizoneddu chi non m’idat nisciunu”
“Fuori, immediatamente.”
“Fetassi sa caridade, lessemmilu affacca”
Fintzas un’atera malaida, setzendesi un su lettu, s’attrivit a narrere:
“Non nos distubat, già semus ischidadas”
“Nessuno ha chiesto il suo parere. Tu fuori.”
E che l’istrampat fora  in malu modu chentza li lassare  mancu su tempus de si basare sa mama.
Nannigheddu no aiat boza de torrare a domo, cun su coro tripiadu, s’incaminat in sas carrelas, chischende sos oros de s’umbra, ca fut fattende casdu meda e, chentz’ischire mancu comente, si ch’agattat in sa pista a s’ater’ala ‘e  idda, in ue fut tottu prontu pro faghere currere sos caddos .
Issos funt già iscurritzende in mesu a sa zente chi fut meda e fut ancora tott’ippasta andende e torrende: s’intendiat risos e ciascos, sonos de trumbittas, boghes de pitzinnos…
Tott’in d’una, s’intendent borulos malos chi faghiant pigare sa tudda:  sa zente comintzat a currere assustada, e si pesat un’abolotu  chi no benit bene: a  primmu niunu cumprendiat proite.
Che unu lampu s’ippasghet  sa oghe chi fut sutzessa una disgrascia mala: unu caddu aiat cattigadu e aiat mort’unu pitzinnu.
Una manu piedosa, aiat serradu sos ogios de Nannigheddu e l’aiat  cavacadu cun d’unu lentolu biancu, in mesu a sa zente pianghende ipprammada.
Sas malas novas olant e intrant in dogni domo: in d’unu sinnu totta sa bidda s’ippupulat,  in pagos minutos puru sa carrela de cuventu si pienat de zentoria e sa festa si garrigat de dolore e de piantu.
De Nannigheddu, chi fintzas a un’ora primmu, nisciunu si fut ammentadu, tottu si pienant sa ucca, bantendelu,  lastimendelu e, fossi, proende unu pagu de remossu, sas chi calchi osta non l’aiant abbaidadu tantu de bon’ogiu ca non fut de zente, ca non fut atere che unu …burdu .
“Ite fitzu onu!” “S’iscureddu!” “Ite fine fea” “Povera mama” “A ratza de destinu malu chi l’est toccadu!” “Chie naschet diffostunadu…” ”Nachi b’est totta sa giustiscia” ”E cantos annos podiat aere?”  ”Ma a s’ischit chie l’at mortu?” ”Nachi est furisteri”…
Tottu sas feminas s’asciuttaiant sas lagrimas e, pienas de rancore e de rajolu bettaiant frastimos chi ipiliant sa pudda contr’a sa monza chenza coro chi ch’aiat bogadu a Nannigheddu dai affacca a sa mama.
“Malasorte chi l’accudat e chi l’assaccarret” “Chi no apet mai pasu...” ”Brutta tonca mal’accudida”
“Tottu sos malaidos l’incoglint” “In s’ifferru chi l’incogliant”…
Li ettaiant sa cuppa de sa disgrascia, ca ch’aiat catzadu  su pitzinnu dai s’ispidale, ma fossi fut solu su destinu malaittu chi si fut servidu de issa.
( Mal’ astru, terzo premio LIMBA E AMMENTOS, Ittiri 2010 )

Nessun commento:

Posta un commento