giovedì 26 gennaio 2012

MALEFADADA

In luntanantzia, s’intendiant sas campanas de Santu Pedru: Roma si fut ischidende in cussu manzanu annuzadu de Santuaini.
In sa frimmada de su tram, duas feminas si funt appena saludadas.
“Ohi! Ite at a essere sutzessu.. cussa sirena chi so intendende”
“Bah! Non ant a essere sos carabineris andende a s’Istituto. Bi nd’ant pagu de zavorra. Nde las battint da ogni paste ‘e logu. Cussas piseddas sunt malas che fogu, fintzas cun sas fuschettas s’atzuffant.”
“Nono nono, mira chi est s’ambulanza, it’assustu.”
Una femina ipprammada cun sas manos in conca abboghinende nd’essit dai sa contonada:
“Ohi! Ohi! It’arrore, ite disgrascia mala, una pisedda si nd’est betttada da unu bascone de su tezu pianu. Bi nd’ant pagu de busdellu e de oriulos”
A s’ater’ala de su mare, sas iscolas funt già comintzadas e daboi de sas vacantzias de s’istiu, Luciana chi deviat faghere sa cuasta magistrale, non fut rientrada che i sas ateras a su convitto de sas offanas de gherra.
Addaghi sas cumpagnas l’aiant chiscada, sa monza , chentza s’illongare meda, aiat ripostu chi fut su Cumitadu chi dezidiat in ue las accollocare e issa non nd’ischiat nudda; ma cuss’iscugia non aiat cumbinchidu a nisciunu.
Tottu si l’ammentaiant a Luciana: fut naschida in su 1940 in d’un’istatzu affacca a Tempiu.
Fiza sola, non aiat connoschidu su babbu avieri, ca fut naschida tres meses appoi ch’issu fut mostu in gherra in d’unu bombasdamentu.
Sa mama si fut torrada a cojuare e i su idrigu, naraiat, non l’aiat fattu geniu perunu.
Si podet bene narrere chi l’aiat pesada sa onnomanna e l’aiat imparadu tentas cosas bellas. Fut creschida in campagna, in su silentziu, cantu feriat s’oju idiat chescos e animales e giogaiat meda a sa sola.
A battosdigh’annos fut più asta de sas fedales suas; una femina fatta, bella, fut unu fiore appena abestu in su manzanu de sa vida.
Sensibile, chentza maliscia, pessamentosa, amabile, a bostas malinconica. Custa fut Luciana cando fut intrada in su collegiu pro comintzare sa primma magistrale, ca cheriat bene a sos pitzinnos e si cheria faghere mastra.
Si mustrat luego ladina de bon’animu, timida, serena, Bisgonzosa, in printzipios, restait unu pagu appastada, moderada in sas peraulas, non fut né pisigula né pettegola, antzis poniat sempre sas paghes e i sas cumpagnas imparant a la cherrer bene: s’isganzada dusche de su risu, fut sa primma presentada sua.
In su collegiu sas dies funt tottu che pare: si deviant ripettare orarios, regulas e….pregadorias.
Sa Segunda Gherra nd’aiat messadu a reu giovanos meda e pagu l’impostaiat si cussos diffostunados aiant fitzigheddos de immannare e, gasicchè in su convittu, aggiummai tottu chentza babbu, settanta piseddas, dai sos deghes a sos vint’annos, bennidas da ogni paste de sa Sasdigna  funt in ie, pro istudiare. Pro divisa, giughiant unu grembiule nieddu e i su collettinu biancu e, tott’umpare, sempre custodiadas da una monza, si pesaiant a sas sese, andaiant a Missa, a immutzare, a iscola, a bustare, a istudiare, a chenare, a drommire sempre a su matess’orariu.
Aiant puru sos mamentos de recreu: poi ustadu, a s’ora de sa merenda, poi chenadu e i sa dominiga.
Funt sos mamentos pius bellos: sas pitzinnas mannas e minores, giogaiant e, fut in su giogu chi naschiant sas amicitzias e puru si a bostas si brigaiant, funt sempre aunidas contra sas monzas.
Luciana diponibile cun tottu, pronta in dogni occaisone, a aggiuare sas cumpagnas: a una pitzinna minore chi de cantu fut coi longa, non nde ogaiat azolas cando si deviat preparare, issa, pro no la faghere brigare dai sa monza, fintzas su lettu li faghiat ogni manzanu. E tottu ischiant chi una dominiga de austu, chi sas monzas las aiant giuttas a su mare, a s’ora de su bagnu, mentres chi funt tottu a modde nadende cuntentas, gioghende, tuffendesi e paliendesi s’abba pari pari, una si fut alluntanada unu pagu dai sas ateras. A unu zestu puntu, agitende sos bratzos che falaiat a fundu nde pigaiat abboghinende, che torraiat a falare; fut affoghende. Luciana si nd’abizat, nadende in presse si li ponet a costazu e resessit a nde la trazare a fora. Aiat leadu una trempa mala, ca, cudda chischende de s’abbratzare a issa, che la tiraiat a fundu e si l’aiat bida propriu fea.
In su cullegiu sas pregadorias comintzaiant coment’aberiant sos ojos: primmu e appoi de immuzare, de andare a iscola, de ustare, de chenare, de istudiare , de giogare de si coscare...
Non si contaiant sas Missas, sas comuniones, sos rosarios, sas novenas, sas preigas, sas adunanzas, sas devossiones a Nostra Segnora in su mese de maju, sa cuffessione ogni sapadu chi aiant aumentadu in Luciana, sos bonos sentidos chi li funt naschidos, sa fide, sa caridade, s’amore ‘e Deu.
Ogni manzanu fut sempre sa primma a falare a sa cappella. Ammanitzaiat s’astare, azendiat sas candelas, poniat sos libereddos in sos bancos e, appoi de sa Missa, preparaiat s’immuzu a su preideru chi ostas meda la faghiat sezere a leare su gaffè e i sos biscottinos umpare.
Si tratteniat sempre ca aiat probremas meda, piena de dubbios, cheriat sos cossizos da issu chi fut su direttore spirituale. Su preideru fut un omine de Deu, aqnzianu, pascenscile, chi la cumprendiat e aiat sempre sa riposta giusta a tottu sa preguntas; ma s’annu de su nie, fut ischigliadu malamente e aiat truncadu ambas ancas.
A postu sou, su munsegnore aiat mandadu unu preidereddu continentale, giovanu, feiteddu, ma simpaticu e ben’arregionadu: don Mario.
Luciana lu idiat, no solu primma e apoi de sa Missa ogni die e i su sapadu pro sa cuffessione, ma primma e poi de ogn’atera funzione e….nde faghiant medas.
E pianu pianu, intrant in grande cunfidentzia e, cando Luciana si cuffessaiat, nd’aiant de aju sas ateras ippettende su turn’issoro.
Una giuraiat chi una osta, imbenujada in su cuffessionale, Luciana fut iscoppiada a pianghere e i su preidereddu nde fut bessidu e l’aiat abbratzadu. Un’atera naraiat chi non fut beru nudda; ma fattu s’istat chi custa rejone fut in bucca a tottu sas cumpagnas e non che lis passant sos signos de su cambiamentu de Luciana chi, istorrada, oriolada, pessamentosa trascurat s’istudiu: in ue bi fut su preideru bi fut issa.
Sas pius malignas, cun ojadas, risigheddos e casch’iscuidada, antitzipant, nende e non nende, su supettu chi, passende da una ucca a s’atera, diventant un’accusa giara.
Intantu issa, fintzas s’ora de su recreu che passaiat in parlatorio cun su preideru, chi cando narait Missa e preigaiat, istaiat sempre giradu a s’ala de Luciana, pariat faeddende solu a issa.
Tottu si cagliaiant e si faghiant s’affar’issoro, ma idiant chi sas cuffidentzias tra Luciana e don Mario, funt passende sas lacanas. No chi calicuna, los aeret bidos fattende nudda de male, ma cumprendiant chi sa cosa si fut imbruttende chentza rimediu.
Luciana non fut pius sas chi aiant connoschidu, ma un’atera pessone, lanza che corru, ma sempre bella, istaiat appastada, non s’interessaiat de nudda, non goigaiat pius, istudiaiat pagu, de malumore.
Solu una osta si fut cunfidada cun s’amiga chi drommiat in su lettu affacca a su sou. Cussa pisedda si fut ischidada a sa una e l’aiat intesa succuttende, iffatta de piantu. Fintzas a sas tres, setzida in s’atta de su lettu, l’aiat tenta abbratzada e Luciana l’aiat abestu su coro: l’aiat cunfidadu chi issa e don Mario funt innamorados e disiperados. Comente si funt bidos sa primma osta, si funt piaghidos a pare e aggiummai chentza si nde rendere contu, die pro die, casch’ojada, casch’istrinta de manu, cumprendent e creent chi sunt fattos unu pro s’ateru. Issa ait chiscadu de lottare cun tottu sas forzas contra custu sentidu, ca cumprendiat chi si fut ponzende cun d’un’omine de Deu e non andaiat bene.
Chiscaiat de continu de ch’iscatzare cussu pensamentu chi pienaiat sas dies suas, ma pius foste si presentaiat sa refrega ca issu puru fut ammacchiadu, faghiat de tottu pro la idere a sa sola e la pienaiat de bugliettinos pienos de amore.
Sas monzas, in sos printzipios, cuntentas, mandaiant a Luciana, issas matessi a aggiuare su preideru e a faghere tottu sos sevitzios comente e unu giaganu e non abbastaiant a la cumprire e a l’antare, tott’in d’una, non s’ischit si lis fut arrivida casch’apporrida o ca issas puru viviant in custu mundu e pro malignas già funt malignas, cambiant assentu.
Comintzant a la vigiulare dai manzanu a sero, e pro ogni cosighedda, meraculu non li faghiant bessire sa becchina, li cumpidaiant su lettu, su comodinu, s’immariu, non la lasssaiant pius mancu accherare a sa sagrestia e non la fidaiant pius sola. Ogn’iscugia fut bona pro la castigare, fintzas sos cessos li faghiant pulire e aiant preubidu sas ateras de l’avvicinare.
Daghi s’est bida iscatzada e trattada che unu cane runzosu, fintzas malaida fut rutta. Sa mama fut arrivida unu manzanu: funt tres meses chentza s’idere e, invece de s’abbratzare sa fiza’ impunzadas dai sas monzas: chiss’ite tottu l’aiant nadu, l’iscudet duas ibbattuladas e la brigat malamente.
Luciana chiscat de si defensare, ma sa mama non cheret intendere peruna regione e aggiummai li fut giompida a pilos.
Dai sa mama s’ippetteiat cumprensione, invece l’aiat incosta e si fut sentida comente cattigada chentza perun’appoggiu.
Sos bugliettinos chi Luciana iscriiat e chi s’amiga a s’acua, resessiat a cussegnare a su preideru, funt pienos de disiperu nieddu, de unu dipiaghere mannu pro s’idere dipressiada dai tottu, fut in d’una situassione chi non podiat pius suppostare e fut a punta de ostulare su cheveddu.
Don Mario li ripondiat de aere unu pagu de pascenscia, ch’issu già giughiat in conca su modu de nde la ogare dai cuss’impicciu: oramai s’iscola fut a punta a finire e caschi dezisione aiat apidu leadu.
Unu sero, poi chenadu,s’amiga cussignat a Luciana unu bugliette de su preideru e issa, coment’e sempre , si che serrat in su cesso pro lu leggere.
Daghi si funt coscadas e i s’assistente nd’aiat istudadu sa lughe in su camerone, s’amiga s’abizat chi Luciana si nde pesat e li pariat chi fut cumpidende e boghendende cosa dai su comodinu, ma non bi casculat pius de tantu.Su manzanu appoi, coment’ogni die Luciana andat a iscola: giughiat sa buscia intuppida a punta a iggiarrare.
Da iscola Luciana non torrat.
A sas tres, sas piseddas intrant in s’istudiu ognuna eretta a su bancu sou. Sa monza s’abizat chi su de Luciana est boidu. Cambiat cara e comintzat a s’agitare. Chi essit impressada. Sas piseddas s’abbaidant tottu a pare mudas.
Accò a un’iscutta manna, sa monza torrat e si setzit chentza tunciare; sas istudiantes abbasciant sa conca subra sos liberos fattende finta de istudiare e s’intendiat sa musca olende.  
Ai cuss’ora Luciana che fut già in Olbia cun su preidereddu e i su sero matessi si sunt imbascados a Civitavecchia.
Don Mario l’aiat prommissu chi andaiat a faeddare cun su mussegnore, chi s’ind’essiat dai preideru pro la poder’affidare. Intantu che la giughiat a istare a domo de una tia ajana chi fut infemmiera in Roma.
A Luciana li pariat de aere toccadu su chelu cun sa manu: non l’impostaiat de nudda, su coro li fut iscoppiende dai sa cuntentesa e cun issu a costazu fut pronta a affrontare calesiat cosa e i sas conseguentzias de sa dezisione ch’aiat leadu.
Ma sas cosas non andant propiu comente creiat issa: sa tia, daghi cumprendet dai sos andamentos, chi cussa pisedda non fut comente l’aiat fattu crere su nebode, si li piatzat a muzighile tostu e li narat a si chiscare ater’accolloccu chi sa domo sua, fut una domo onorada.
Sa primma istoccada a palas.
S’accolloccu Luciana già l’acciappat: duos politzottos che la giughent a s’iscola de curressione.
S’ustima littera de don Mario, ponet fine e chentza remediu a tottu sas illusiones; pagas rigas pro si nde samunare sas manos. Bi naraiat ch’issu aiat rifrettidu, ma pro fostuna si fut abizadu in tempus de s’ibagliu chi fut fattende in d’unu mamentu de debilesa; aiat arrejonadu cun su mussegnore chi che unu babbu l’aiat abestu sos ojos. Mancu una peraula de iscugia, antzis chi non l’aeret chiscadu pius. Allizada: “Vigliaccu” pensat Luciana.
In su diariu chi sa giustiscia aiat apidu sutta sa trematta, Luciana aiat iscrittu, s’ifferru de cussu logu, sa solidade in mesu ai cussas chi pariant epeterranzas, ma chi funt solu piseddas difostunadas, disgrasciadas chi una vida malaitta aiat castigadu e pro tottu su male chi aiant rezidu, funt diventadas faulazas, violentas, infidiadas, ladras, malas, visciosas, istraffuttentes, calicuna fintzas in presone fut intrada.
Che unu raju chi falat dai chelu, arrivit a su collegiu, sa notiscia chi Luciana, issa e tottu, nd’aiat segadu su ballone de sa vida sua.
Sas lagrimas faladas subra su castolariu, misciadas a sa tinta, rigant de biaittu su fogliu in ue s’amiga fut fattende su compitu de latinu.

mercoledì 11 gennaio 2012

In chisca ‘e sas raighinas

“Toc…toc…toc…”

“E chie at a essere?, e chie essit a s’ora ‘e sos ipiridados cun su casdu ch’est fattende?”

Fut una die casda e afosa de austu chi non moviat una sisia de entu, una ‘e cuddas dies chi no as gana de faghere nudda, mancu de faeddare e i sa zente istat ritirada intro ‘e domo.

Appoi ustadu, daghi aiat samunadu sos piattos e i sos duos fitzos che funt bessidos pro andare a su mare cun sos amigos, M. aiat abbaiadadu su lorozu:
“Bah aggiummai sas battoro sunt, como mi paso un’iscutta chi so istracca e morta.

Tando si fut setzida in s’ortu, in s’umbra sutta sa besgula. A i cussu frischigheddu e i cussu silentziu, si fut ingalenada e fut surraghende cando intendet sos tzoccos in su postale. A s’iscutza e tottu andat a aberrere sa gianna.

Coment’iffrisciat  e tott’in d’una idet cussu giovanu, unu pagu ‘e timoria già l’intrat, ma poi  pensende chi siat unu pittuleri, li preguntat: “E chie ses?”

Giughiat addainanti unu furisteri, anzis non pariat mancu unu continentale, ma unu  ‘e fora. Podiat aere una trintina ‘e annos, astu, cun sos pilos chi de cantu funt giaros, pariant biancos, lucidos e ammaccarronados, comente los giughent sos de sas alas de subra; sos ojos canos, limpios, luminosos chi pariant riende; su nare bene fattu unu pagu a punt’in astu; bestidu che i sos tantos turistas chi in s’istiu s’incontrant a dogn’ora, cun sos catzoneddos mutzos  e in pes sos sandalos cun sas calzittas biancas.

Addaisegus una segnora cun d’unu prendisole a papailes rujos, linta ‘e pinta cussu giovanu e, chentza bisonzu de bi lu narrere, M. cumprendet chi funt mama e fizu.

Ripondet sa femina cun su faeddu ‘e sos furisteris e l’ipiegat chi funt de sa Danimarca e si funt aunidos a unu gruppu ‘e turistas chi funt bennidos a Salighera pro sos bagnos, ma su motiv’issoro fut un’ateru: deviant chiscare una pessone in d’una iddighedda, ch’issa s’ammentaiat, chi fut in Sasdigna affacca a Salighera appuntu.

“E chie est sa pessone chi sezis chischende ?”

“Semus chischende a G.C. Una pisedda ch’amus preguntadu in carrela, nos at nadu ch’istat inoghe”

“Sissegnora est maridu meu….. ma ite li cherides? Como non ch’est.”

Non ischende ite pensare lis narat:

“Iscura intrade, bos so rezende in sa gianna cun su sole ‘e oe chi brujat sas pedras.”

Oriolada, meledende ite podiat essere sutzessu, M. sighit: “Naradelu a mie proite lu sezis chischende e ite li cherides.”

Sa mama si ostat a su fizu unu pagu dubiosa e indezisa;  s’abbaidant pari pari, poi, fossi unu pagu incoraggida dai s’accoglientzia, comintzat:

“Tantos annos como, apo connoschidu a G.C. chi fut chischende trabagliu in Copenhagen…..”

M. non la lassat finire:

“In Copenaghen? Ma maridu meu, mancu a continente est andadu mai; fintzas sa leva at fattu in Sasdigna.”
“Segura?”  “Segurissima, no so ivariada”

“Giutto unu restrattu sou, como bo lu mustro.”

Da una buscitta chi giughiat a tracolla, nde ogat unu restrattu e bi lu porrit.

Addainanti ‘e s’istatua de sa “Sirenetta” s’idiat unu piseddu. Issa l’alluzat bene e si ponet a riere:

“Aschibusada, custu est G.C. ma non maridu meu; est su fradile. A raztza e cumbenassione!”

Su giovanu chi si giamait Bjarne e chi aiat iscustadu mudu, unu pagu maravigliadu preguntat:

“Si giamant che pare? E ue podimus acciappare custu G.C.?” e indicaiat su restrattu.

“Custu G.C. una peraula est! Da idda che mancat pius de barant’annos e dai cando est morta sa mama non ch’est torradu pius. Isco chi s’est cojuadu e chi vivet in Germania.”

Bostendesi a sa mama: “In Germania? L’aimis affacca e nois nde semus festos innoghe!”

Sa curiosidade de M. binchet sa diffidentzia e tando:

“Coromè, intrade a bos setzere chi bos buffades un’aranzada frisca”

Issa addainanti e i sos istranzos fattu, chi essint a s’ostu a su friscu. Los faghet setzere in giru a una banchighedda cun su pianu ‘e mammaru. Torrat a coghina a leare un’aranzada e un’affuente cun sas tatzas. Gabosa lis porrit sos frebeucheddos de pabilu e bettendelis a buffare pensat:

“Ite malannu ant a cherrere custos duos dai G.C.?”

Bient pianu pianu abbaidendesi pari pari, fattende ogni tantu unu risigheddu de cumpiaghentzia, comente capitat tra zente chi non si connoschet e non s’ischit dai cal’ala comintzare.

“Grazie, cust’aranzada frisca bi cheriat propriu”

“Cun su casdu ch’est fattende….tempus bellu pro su mare.”

“Benit boza de ch’istare totta die a modde.”

“Ma beru.”

Ma sa padrona ‘e domo non resistit pius e chentza giros de peraulas, preguntat:

“E ite li cherides a G.C.? Calchi cosa at fattu?”

Biarne la fissat un’iscuta e tott’in d’una ndi essit:

“G.C. m’est babbu.”

M. restat che fragellada e isgranende sos ojos ca mai aiat potidu immaginare una cosa gai, cun boghe mudada:

“Babbu tou?”

“Babbu meu.”

E i sa mama fattende chi emmo cun sa conca.

“Ohi! Ite mi sezis nende”

“Issu no ischit ancora mancu chi m’agatto, ma deo lu chezo connoschere, solu connoschere. No chezo nudda, non li chezo creare perunu probrema si s’at fattu una familia.”

“Ih de gutta chi li falat! E coment’est potidu sutzedere?”

Sa femina furistera ripondet:

“Issu intrende, deo essende, mi che ruet su gelato chi fui linghende, subra sas bottas suas. Ruja che fogu, li pedo iscuja. G.C, si nde riet e mi cumbidat un’ateru gelato.

Poi ‘e ses meses, daghi no at acciappadu su trabagliu comente cheriat issu, at dezisu de si nde chiscare in ateru logu. Sa die ch’est pastidu no ap’apidu su coraggiu de li narrere chi fossi fui raida e dai tando non l’apo pius bidu.

Como, appoi ‘e trint’annos, Bjarne at dezisu de chiscare su babbu e m’est sempre apprettende a l’ajuare: est  su disizu chi at dai minore su ‘e  lu connoschere.

 Pro me oramai fut cosa passada, ma non poto frimmare a fizu meu, ch’est sempre cun cust’oriolu.”

Cun  dogn’oju impamparriadu, M. aiat accustadu ogni peraula e restat gai, che alluinada.

Bjarne sighit: “Apo fattu tantu, in zertos mamentos creia de non nd’agattare filuga, ma como, non mi paret beru, mi mancat solu s’indiritzu.”

“Deo non l’apo;  no est chi cun maridu meu si chischet meda - ripondet M.- ma cun connada mia,  ch’istat innoghe affacca, asumancu a Pasca ‘e Nadale, s’intendent. Como li telefono, iperemus chi bi siat.”

“Pronto?”

 “Pronto, M. so”

“Ah  M. tue ses? Non bi ses andada oe a su mare?”

“No, non nd’aia gana. Si l’ischeras proite  t’apo giamadu…Mancu si camperas chent’annos…”

“Nara nara..”

 “E non l’ischit sa novidade?

“Ite at capitadu?“

“No l’ischis chi G.C. at unu fizu e ancora non lu connoschet?”

“Ma binu meda as bidu ustende?”

“Ohi est innoghe cun sa mama.”

“Su casdu t’at cuppidu a conca a tie.”

“Si ti naro chi lu giutto addainanti e abbaidendelu  pius bene mi paret chi l’assimizet meda”.

“Tando enzo currende.”

“Batti s’indiritzu.”

“Emmo.”

Tres  dies appoi in Amburgo, mama e fizu, sonant unu campanellu in Alle Lunemburg 215.

“Chi est?”

 ripondet una oghe ‘e omine.

“Birgit”

narat sa femina.

G. avvestidu dai sa sorrasta, (sas telefonadas andende e torrende non si contaiant pius) chiscat de cuntrollare s’emotzione forte chi li fut istringhende sa ula…poi ‘e trint’annos…no creiat mai….

Sa  muzere chi li fut a fiancu:

“Naralis a pigare, ite ses ippettende”

Daghi aberit sa gianna G. e Birgit s’abbratzant e lis paret de torrare insegus in su tempus.

Sa muzere e i sas duas fizas de G. isganzant su risu e porrint sa manu a Bjarne.

G. abbratzat su fizu cun sa conca in abolotu, l’abbaidaiat, poi lu torraiat a abbratzare cun d’una cuntentesa chi li fut fattende iscoppiare su coro.

Sas duas piseddas puru, chi no ischint pius comente mustrare s’allegria, abbratzant cussu frade pioppidu dai chelu.

Birgit e L., sa muzere ‘e G., si fissant, abbaidendesi in sos ojos, cummossas e ladinas, si asant.

Poi setzidos in salotto, no acchippiant a narrere.

A unu tzertu mamentu L.sa muzere, si nde pesat:

“Bois sighit a arregionare ch’azis cosas meda ‘e narrere e deo comintzo a preparare s’ustu”

“No, non bos devides distubare, nois no ch’andamus.”

“Nemmancu pro sonnu, sezis bennidos a domo nostra e oe, est una die ‘e festa pro nois.”

Sa die che fut passada chentza si nd’abizare e fut già iscurighende, daghi Birgit e Bjarne si ch’andant, ma prima tra basos e abbratzos, prommittint de torrare e invitant a dom’issoro totta sa famila de G. chi sa notte, non nd’at mancu drommidu.

Sa die ‘e Pasca ‘e Nadale, in d’una villetta , in sos intorinos de Copenhagen, setzidos in banca, funt torra tottos ses umpare.

martedì 3 gennaio 2012

SA GAVETTA

Pitzenta aiat cumbidadu a bustare su enneru cun sa fiza chi fut raida dai pagu.
Si nde fut pesada chitto cuntenta, ca fut resessida a si procurare, da unu pastore, una mesa fruscella de regottu pro faghere sos culunzones e unu bicculu de anzone chi fut pensende de coghere cun duos patatos.
Aiat serradu a unu oe su bascone ca , su sole già casdu, fut pienende de troppa lughe sa coghina. Subra sa mesa aiat ammanitzadu tottu su chi li seviat: sa farina, su cannone, sa rodetta e i sos osos.
Cun su pannelleddu biancu addainanti, aiat acchiccadu su furreddu, aiat minutzadu azu, pedrusimula e chibudda pensende: “Iperemus chi siat unu mascittu, gai pesant sa bonanima de Ainzu” e comintzat a bettare s’ozu in s’ischiscionera, cando intendet sa oghe de sa comare  chi fut giamende dai sa gianna appena abesta:
“Intret comare Malle’, in Missa che fuzis?”
“Emmo in Missa fui e non l’ischit tottu sunt nende chi istanotte at sutzessu una disgrascia mala.”
“E ite coromè!”
“Nachi ant acciappadu unu sosdadu mostu sutta su roccalzu de Santu Juanne e niscinu ischit chie siat.”
“E coment’est capitadu?”
“Non s’ischit bene. Sa zente est nende chi fossi a s’iscuru s’est pesdidu ca non connoschiat s’istrada.”
“Eh.. a che ferrere in cue a denotte, non connoschiat su logu. S’iscuru e chi at a essere?”
“Si b’est accociada tanta zente e i sos carabineris l’ant mustradu a una deghina de omines, ma nisciunu l’at connoschidu. Paret chi siat unu furisteri.”
“Su tribuladu , ite destinu feu l’est toccadu. Setzassit comà, a bo lu fatto su gaffè?”
“Nono nono, ch’apo presse: che devo imbiare su mandigu a s’azola.”
“Coment’est andada s’incunza?”
“Bah, su fittigheddu nostru già b’est bessidu, non nos podimus lamentare.”
Pitzenta, restada sola, sighit a preparare s’ustu.
A mesudie fut tottu ben’apparitzadu ca fut gabosa meda e li piaghiat a faghere sas cosas comente si toccat. Aiat fattu a s’iscuru, nossiat ch’esserat intrada caschi musca, ma aiat lassadu appena abesta sa gianna de s’ostu, ca fut intrende una sisia de entu chi consolaiat; ma, fattende sas fainas, ogni tantu su pensamentu torraiat ai cussu sosdadu.
Cando funt in banca, torrant a leare sa rejone chi fut in bucca a tottu.
“Anto’ e ite sunt nende intro ‘e idda, deo no ap’apidu tempus mancu de ogare su runcu a carrela?”
“E ite sunt nende, mama Eso’? Ognunu narat sa sua. Deo puru so andadu a bidere, ma sa giustiscia non b’est lassende ruppere a nisciunu. Nachi sunt ipettende su pretore chi devet bennere dai Thatari.
Ogni tantu cambiaiant rejone: sa cuntentesa pro sa criadura chi deviat bennere a su mundu fut chentza lacanas: sa onnamanna fut già pensende de segare unu lentolu trattu, pro faghere sos manteddos; ma ogni tantu manteddos, fascas e camijolas si misciaiant a su dolu pro cussu disgrasciadu.
“Podiat aere si o no vintibattoro o vintighimb’annos”
“Tottu sunt nende chi l’ant acciappadu cosa in dossu.”
Intantu si che arigat su sero; mama e fiza aiant samunadu sos piattos, sempre arrejonende fittu fittu.
Su enneru fut bessidu ch’aiat ite faghere e, daghi fut recuidu pro leare sa muzere, nd’aiat battidu sas ustimas novas.
“Su pretore at dadu s’osdine de movere su mostu e che l’ant giuttu a s’ipidaletto. Su podestà fut nende chi li pagant su baule, ma non s’ischit a cando che dat s’interru.”
Appoi chenadu, Pitzenta si ch’essit a carrela a si leare unu pagu ‘e friscu, setzida in sa petza cun sas de affacca e i sa luna allughende in giru in giru, pariat chi cheriat iscustare sos arrejonamentos.
Sas bighinas funt faeddende de sa disgrascia; sa vida de sa idda chi fut luntana dai sos logos de sa gherra, mancari in sas difficustades, fut, si podet bene narrere, trancuiglia. Fut una iddighedda minore, cun sas domos bascias a s’antiga, sas carrelas a impedradu, inghiriada da inzas e oliarios e ogni familia caschi fitigheddu resessiat a si lu faghere.
Tottu si connoschiant e cando sutzediat caschi cosa, sa oghe s’ipasghiat in d’unu sinnu.
Sa die appoi si fut ponzende casda meda e, Pitzenta, aiat abestu sa gianna ‘e s’ostu e i sa gianna de carrela, pro faghere passare unu pagu de currente.
Accollu chi si li presentant duos carabineris. Già los connoschiat, passaiant bostas meda in carrela, ma s’assucconat daghi li narant chi funt chischende propriu a issa, ca su brigadieri la cheriat faeddare.
Si setzit trimulendesi che foza:
“Ohi! E ite cheret sa giustiscia dai me, mancu destimonza so istada mai.”
Su brigadieri cheriat infommatziones de cussu mostu, tando cun sa conca abolotada, mandat una pitzinna a  giamare sa fiza.
In casemma l’ammustrant una gavetta totta ciacconada, nezendeli chi l’aiant acciapada in su zainu de cussu poverittu.
Bi fut imprimidu unu numeru, su lumene, sa die e s’annu de naschida propriu de Ainzu.
“Sissegnore, fut maridu meu e so attia dai meda. Nd’est torradu, anzi mi nde l’ant torradu male conzu chentz’ancas, dai sa primma gherra. E ite m’est duradu: pagos meses e m’at lassadu cun d’una criaduredda de immannare” ripondent comente chi l’esserat faladu unu raju dai sas nues.
Mancari apprettada dai su brigadieri, no at ischidu narrere nudda de comente mai sa gavetta de Ainzu, fut in manos de cussu sosdadu chi si giamaiat Luisi, ma mancu cussu lumene aiat intesu mai.
Pitzenta torrat a domo totta suerada e si chi ettat istracca e mosta in d’una cadrea, comente ch’aerat suettu unu cumassu de pane.
Dai ucca in bucca, ischint sa rejone in tottos battoro chirrios de idda.
S’accociat, mancari topi topi, unu maleprimmatzu chi aiat fattu sa gherra cun Bainzu.
“Ma it’est custa rejone chi so intendende?”
“Già est beru deo no isco mancu su e mi narrere. Tue as fattu sa gherra cun issu, chisca de faghere memoria. Est beru ch’est passadu tantu tempus, ma caschi osta, puru sas cosas immentigadas, chentz’impostantzia, podent essere un indicu. Setzi chi ti buffas una tatza ‘e inu.”
"Est passada sa bellesa de vintighimb’annos e m’ammento pius sos orrores…
Cun Bainzu semus istados meda umpare, ma ite cheres chi m’ammente de una gavetta, deo puru l’aia pesdida.”
“Deo non isco mancu ite pensare, chissà si ant a resessire a nde ogare atzolas. Non tia cherrere si no ischire ite b’at sutta.”
Nisciunu at chiscadu cussu giovanu, ma pro che l’interrare, l’at postu fattu totta sa idda.
E gai cussu furisteri, assaccarradu da unu tumulu de terra  e una rughe de taula, in terra anzena, at acciapadu reposu: de issu s’ischiat ebbia su lumene e i sos annos chi funt iscrittos in sa piastrina militare.
Funt passados tres meses, sa die de sos Mostos, una pisedda at postu unu lumicinu e pagos cravellos rujos subra cussu muntoneddu de terra, anzis subra su chi bi fut restadu, ca sas dies primmu si funt abestas sas caderattas de su chelu.
Cussu malasostadu, pariat oramai immentigadu, invece unu manzanu malu de entu ch’intraiat sulende in dogni pellogu moliende piubere e fotzas siccas, dai sa SCIA de Thattari, nde falant duas fursteras.
Una, sa pius anziana podiat aere passadu sa chimbantina e i sa giovana no arriviat a trinta. Non funt de sas alas nostras, ca funt bestidas a mammai: giughiant duos cappotteddos mutzos a benujos in colore de chejina, un’isciapitta in tuju, sas bottas cun su fundu de ostiju, sas borsettas de pedde niedda, dignitosas e cumpostas.
Si faghent indittare sa casemma de sos carabineris chi non fut alluntanu meda.
Est bastadu su las aere bidas una chi fut andende a su mascadu, chi l’ischint tottu in d’unu olu.
Dai cussas furisteras chi Pitzenta ch’at giuttu a domo sua, benit a ischire unu bicculu de  vida de su maridu.
Funt sa mama e i sa sorre de cussu difostunadu chi nisciunu ischiat  da ue nde fut pioppidu.
In sos tempos de sa Prima Gherra, istaiant in d’unu trighinzu, sutta a Gorizia affacca a s’Isonzo.
Fut capitadu chi aiant ammanitzadu un’accampamentu in d’unu terrinu in paris affacca a sas domos a sa essida de sa idda.
E cando funt de reposu, sos bersaglieris, chi in cussos mamentos, torraiant che criaduras, cun d’una grande oza de divagu, giogaiant cun sos pitzinnos chi, unu pagu pro curiosidade e unu pagu ca buscaiant caschi cosa: cioculatte, gallettas tostas che nanni o ca sos sosdados lis misuraiant sos elmettos e i sos cappellos cun sas pumas, s’accociaiant a sos intorinos de s’accampamentu.
Sa zente ‘e sa idda los cusideraiat comente ‘e bighinos e i sos sosdados puru aiant leadu cufidentzia e s’idiant in giru sempre pius frecuente, massimu a s’iscurigada, in chisca de unu pagu de affettu.
Est sutzessu gai  chi fut naschidu Luisi, ma Bainzu non l’aiat ischidu mai.
( Sa gavetta, menzione LIMBA E AMMENTOS, Ittiri 2011 )