giovedì 11 ottobre 2012

Su segretu





Cun sos ojos uffiados e rujos dai su piantu, Luisa ripondet:
“Nono nono, custa criadura non podet  bennere a su mundu. Comente fatto… cales roccas mi leo….”
In s’appusentu dai su bascone fut intrende un oju de sole e Anna , setzida affacca, comente l’at bida tremulendesi e tirende cun sas manos nevosas sos chirrios de su  pannelleddu, ponzendeli sa manu in coddos, proat a l’accunostare:
“Como cammadi unu pagu, ses troppu abolotada. Mira chi su chi ses pensende ‘e faghere non est unu giogu de pitzinnos. Abesumeu cres  chi siat una passizada? E chissà cantas bostas ti nd’as a impudare.”
“Nono  nono, e chie la campat?”
“Si campant puru sos putzones de s’aera. Ant immannadu a nois a pane e chibudda e pro cussu non semus creschidas sanas!”
“Sa padrona puru m’at nadu chi mi che cheret fora intro de istaghida; non at de si brigare cun su maridu pro a mie”
“E ande ‘e femina de caridade!”
“Cun cale faccia torro a bidda. Ite isgonza. Ite dannu. Devo acciappare caschi remediu…. Non poto dare custu dolore a mama mia, non poto atzantarare totta sa familia.”
“Como no bei penses”
“No bei penses? Babbu meu, si enit a l’ischire, mi occhit a rustagliu.
T’aia giamadu ca cheria ajudu dai te, invece..”
Carignendeli sos pilos, Anna sighit:
“Invece, no ti lessas suprafaghere dai su disiperu. Pensa che giughimus sempre calicunu a costazu. Deus non at fitzos abbandonados; poi, ammentadi, chi ognunu devet aere su coraggiu de affrontare su chi li toccat dai sa vida chenza chiscare caminu cutzu. As a bidere chi su tempus arrangiat cosas medas. Solu in sa moste non b’at remediu. Su chelu non restat sempre annuadu, benit puru su serenu.”
“Tue faeddas bene c’as una bon’intrada, ma deo teracca anzena dai cando aia treigh’annos, a cal’ala mi ostulo? Cussu vigliaccu est ipparidu e ,daghi so andada a lu chiscare, sa mama no at cheffidu intendere nudda.”
“E ite t’ippetaisti; sos riccos non si nde ponent de iscrupulos, trattant sos poveros che istratzos betzos.”
Cun sos cuidos subra sa banca, mantenzendesi sa conca cun ambas manos, Luisa sighit sa rejone sua:
”Ite nde podes ischire tue, de ite so proende deo e de ite dia cherrere faghere, cando invece mi sento solu renusciada? Chie non at dinari devet solu pigiare s’ischina.”
Un’iscutta manna si cagliant mudas, cun sos ojos fissos a terra.
Su tempus chi bastat a Anna a si torrare a bidere in cussu lettinu….su segretu chi giughiat cuadu in su coro e chi li pesaiat ancora che unu contone.
Issa puru fut una pisedda immalisciada, cando fut pastida cuntenta da una iddighedda de su Campidanu a Casteddu, pro faghere su corso de infemmiera.
Aiat comintzadu a tribagliare dai pagu, cando si fut agattada impicciada.
Nisciunu si fut abizadu de nudda; in familia ischiant chi fut andada a Milano a faghere in ateru corso.
Aiat fattu tottu a sa sola e  aiat proadu in pedde sua su disiperu de s’anima chi che l’aiat ippinta a su puntu de…….e i sos pessamentos suos funt ancora imbrigliados dai s’ammentu.
Anna si nde pesat, andat affacca a su bascone dende sas palas a Luisa, fissende chenza lu idere unu rattu de mimosa chi su entu fut zanzighende in s’ostu.
Comente Luisa sighit nende:
“Proa  a ti ponnere in sos pannos mios.”
Anna ch’inguglit sa salia, faghet unu repiru mannu pro si dare coraggiu, ca li costaiat meda su chi fut a punta a narrere e, senza si ostare, sempre abbaidende a fora chenza idere, ca cun su coro  che fudi in ateru logu:
“In sos pannos tuos bi so istada degh’annos como e dai tando no ap’apidu pius pasu” ripondet tott’in d’una.
Luisa impamparriat sos ojos e iscustat che fragelleda: non li pariat beru su chi fut intendende, propriu Anna fentomada in bidda pro essere una giovana seria e comente si toccat!
“Pro more de s’anima tua, non lu fettas cuss’ibaglju.”
- sighit Anna -
Mira chi solu a tie, so cuffidende custu segretu chi aia dezisu de ch’interrare cun megus.
In su vapore chi mi ch’at giuttu a continente, apo piantu totta notte.
E i su viaggiu in su trenu, comente mi lu poto immentigare in mesu a una comitiva allegra  cun piseddas de s’edade mia riende e ciaschende e deo andende a su cravariu?
No isco narrere pius comente, ma, che in d’unu sonnu feu, mi che so apida in cuss’istanzinu frittu, cun su coro pius nieddu de sa die malaitta e i s’anima annuzada che i su chelu.
Sa chi m’at fattu sa faina pariat de ghiacciu, solu pagas peraulas pro narrere chi aiat finidu, ma su ch’apo idu appoi, ancora mi lassat chenza briu, mazada che deghina ‘e linu e pagu poto  drommire a denotte: in sas manos cun sos guantes giughiat s’istruminzu. Non mi chelu poto ogare dai conca. Lu giutto ancora in ojos: pariat unu morotuleddu de petta biaitu, insambinadu, o assumancu gai m’est paffidu; cand’issa l’at postu in su mammaru frittu de su pianu de su cantaranu, at comintzadu a si movere……fut biu!
Che una fritza, unu lampu frittu m’at attraessadu s’ischina, si m’est annuada sa vista e mi so dimajada.
Daghi mi sunt torrados sos sensos, m’est pigada sa frebba a baranta.
Abbaida,  ancora mi pigat  sa tudda rea rea.
Dai tando non so istada pius sa matessi: ogni allegria est istrobbada dai s’ammentu, ogni tristura mi chi ettat in d’unu mare de piantu.
So allizada e chenza fruttu. Non brinches cussa lacana comente apo fattu deo.”
Non narat ateru ca, su nodu chi si li fut postu in bula, non la lassat sighire e si ch’andat chenza un’ateru tunciu, a conca bascia.
Che funt barigados degh’annos, cando una die chi Anna fut cominzende su turnu, in su repastu sou, ant ricoveradu una pitzinna  ch’aiat s’appendicite.
Comente la idet, at unu mamentu gai che unu lampu de maraviglia; no, non si fut  ibbagliende: cussa pitzinna che giughiat addainanti, fut linta e pinta cudda Luisa…
“E ite ti giamas ?”
li preguntat.
“Luisa”
“Deo connosco a mama tua.”
“Deo no nd’apo ‘e mama , est mosta sa die chi so naschida.”

mercoledì 10 ottobre 2012

NUOVA PREMIAZIONE



Concorso in lingua sarda a Santu Lussurgiu 2012. Vedi la nuova premiazione di Teresa Lonis sul suo sito
Il sito è scritto in tecnologia flash, pertanto, può essere visualizzato in modo corretto soltanto se hai installato sul tuo computer il programma, gratuito e scaricabile da Internet, Adobe flash player, ultima versione.
( Il webmaster Mario Chiappini )



giovedì 6 settembre 2012

Prima Edizione di CARRELA DE CUVENTU


Agosto 2012: prima edizione di Carrela de cuventu , libro bello e significativo di Teresa Lonis.

Se vuoi vederne una presentazione, visita il sito


Il sito è scritto in tecnologia flash, pertanto, può essere visualizzato in modo corretto solo se hai installato sul tuo computer il programma, gratuito e scaricabile da Internet, Adobe flash player, ultima versione.

( Il webmaster Mario Chiappini )

martedì 3 luglio 2012

Sa losa immentigada

Sa tumba de sa familia de donna Frantzisca fut abbandonada dai pius de vint’annos: sas labidas filadas, sos restrattos iscoloridos, sa barandiglia tott’ibbicada, s’anghelu subra una culunna cun su bratzu immutzurradu e gai e tottu sa rughe in pedra ruja. Dai cando fut morta issa, ajana de sessant’annos, in bidda non b’aiat pius restadu nisciunu de cussa zenia e s’abba, su entu e i su sole, cun su passare de su tempus, n’aiant iscancelladu sas iscrittas in latinu. Mai unu fiore, ma sa pigulosa chi, dai annu in annu, s’aiat leadu sempre pius logu. Caschi anzianu, fossi, s’ammentaiat de sos chi bi funt in cussa losa e aggiummai nisciunu si bei ostaiat cando passaiat addainanti.
Invece, sa die ‘e Sos Mortos de cuss’annu, nisciunu s’est passadu erettu, non pro narrere caschi recchia, ma ca unu cantu ‘e mattulu de rosas rujas,  in mesu a i cussa disaura, nde ogaiat s’oju a su zegu. Sas pius pisigulas fintzas a su becchinu aiant preguntadu, ma issu non fut istadu volia volia e aiat truncadu cutzu: “Metz’e faghidebos sos fattos bostros.”
Frantzisca fut de familia nobile, presumida, ma decaida ca su babbu, don Sebustianu, pienu de viscios, non solu su bene sou, ma puru su ‘e sa muzere donna Masgarida, aiat ibbaidu in su giogu e in su inu; caschi limba mala naraiat fintzas  fattu ‘e sas feminas.
Daghi funt mortos su babbu e i sa mama, in su palatt’antigu, issa fut restada sola ca sas teraccas manu manu si che funt andadas, solu una laccaja ogni tantu li daiat una manu.
Sa zente si l’ammentaiat minudedda cun sos pilos male tintos, sos ojos bisdes e i sos trattos de sa cara indilighidos, chi mustraiant sa bellesa passada. Fut dignitosa, decorosa e cumprida: li funt restados sos modos e i sos faeddos de sas segnoras; in tuju una cadenitta ‘e oro. In ierru, giughiat sempre su matessi capottinu tabaccosu, istrintu cun su collette consumidu chi issa cavaccaiat cun d’un’isciapitta de lana isde; in istiu, unu estireddu mutzu e unu goffinu  grogu sempre bettadu in palas.
Cust’istoria comintzat cando Frantzisca fut bagianedda, sa die chi Pascaledda, una pitzinna de doigh’annos, aiat fattu su Grijmu. Sa mama de sa pitzinna, tia Annamaria, l’aiat chiscadu a nonna, a segnora Luisa de una familia ricca meda, connoschida, ripettada e fentomada, non solu in bidda sua Cossoine, ma puru in sa biddas de affacca.  Pro faghere su dovere, cun su babbu, segno’ Pizente, e cun sa mama, segnora Juannica, nde l’aiat accumpagnada su frade Chirigu, in sa carrotza issoro.
Chirigu fut unu bellu giovanu, astu, istrizile, ducadu: unu pastidu onu chi ogni ajana disizaiat.
Segnora Luisa chi si distinghiat in mesu a tottu, pro su signoriu, giughiat un’estire de seda cremisi, una collana cun sas perelas mannas che cuccuru ‘e poddighe, duos aneddos unu pius bellu ‘e s’ateru, sa borsetta e i su cappellinu, comente si deghiat a una in calidade sua.
Su fremmagliu chi aiat battidu pro sa fizola, fut mannu, cun  tres fiores in laminas de oro biancu, cun sos rubinos rujos in mesu,  comporadu dai su metzus orefize de Thatari, e gai e tottu su rosariu de prata.
Sos compares, tia Annamaria, e i su maridu, tiu Barore, comente fut s’usantzia, aiant ricambiadu cun d’unu gattò pesosu che tronu, mannu cantu una canistredda. 
Pro su trattamentu, poi de sa funtzione in cheja, aiant invitadu  sa familia de donna Masgarida e don Sebustianu ca funt sos nonnos de Battijmu de Pascaledda. Issos si funt presentados cun su regalu e s’aiant giuttu a Frantzisca chi tando fut bajanedda de prima punta.
In s’appusentu bi funt tottus sas cadreas ben’assempiadas pro sos istranzos e…coment’est, comente no est,  Frantzisca e Chirigu che funt ruttos affacca.
Chirigu nde fut restadu ammacchiadu e l’aiat abbaidada cun insistenzia, cun cussos duos ojos nieddos,  luminosos, chi riiant primmu de sas laras. Tottu su sero aiat osservadu cuss’ajanedda, dechida in totta sa pessona, cussa conca de pilos castanzos assumados, chi l’incorniciaint sa cara imprateada, e sas manos biancas e moddes che seda. Nd’ aiat osservadu sa cumpostesa e i sa finesa.  Frantzisca puru, ogni tantu abbaidaiat cussu bellu giovanu furisteri,  cun sa coa de s’oju, ca fut bisgonzosa meda, ma puru ca aiat retzidu dai sa onnamamma, una ducassione a s’antiga. Essiat solu pro andare a cheja o in carrotza cun su babbu e i sa mama si andaiant a faghere calchi visita a sos paris issoro o a Thatari a su treatu, pro idere calchi pantumina.
A s’ora de si ch’andare Chirigu faghet de tottu pro li toccare sa manu: l’aiat dadu un’istrinta forte, dezisa, trattenzendesila un’iscutta, e issa aiat curripostu cun su coro olendecheli. Sa notte Frantzisca si che fut coscada pensende a Chirigu e, Chirigu, in Cossoine si fut drommidu pensende a Frantzisca.
Sa die appoi, Donna Masgarida, chi non che li passaiat mancu sa musca e chi si fut abbizada de cussu furisteri chi su sero innanti non nd’aiat distaccadu sos ojos dai sa fitza,  aiat mandadu a giamare sa comare, pro li preguntare de ite zente funt sos istranzos de Cossoine. “Zente ona meda, segnores, sos pius riccos de idda, non ischint manc’issos cantu ant.” Ripondet tia Annamaria.
Primmu de si ponnere in caminu pro torrare a bidd’issoro, segnora Luisa, aiat invitadu sa fizola e i sos compares a bustare in domo sua, sa dominiga appoi.
A sa chida,  tiu Barore, tia Annamaria e Pascaledda, funt arrividos a Cossoine e no a manos boidas.  Sos cossoinesos los aiant retzidu cun dogni riguasdu e lis aiant ammanitzadu unu pranzu de riccos. Pascaledda non aiat mai idu una tiatza pius bella e una banca pius bene apparitzada.  
Finidu de ustare, sos mannos si trattenent in banca arrejonende e buffende su gaffè addainanti a un’affuente de dusches, invece Pascaledda si che fut bessida a sa veranda  e fut abbaidende su libereddu de sas orassiones chi l’aiat appena regaladu segnora Juannica.
A sa muda, accollu chi s’accociat Chirigu e, a boghe bascia, pro chi sos ateros non l’aerent intesu, li preguntat tott’in d’una:
“Bona bi ses a mi faghere unu piaghere chentza iscobiare nudda a nisciunu?”
“Ello chentza b’essere bona!”
“Ma non deves narrere nudda mancu a babbu tou e mama tua. Prommitti.”
“Prommissu.”
Dai sa busciacca de sa gianchetta, issu nde ogat una busta e, porrendebila, li raccumandat:
“Remunidi custa littera e cunsignala solu a donna Frantzisca chi non si nd’abizet anima vivente, ch’est unu segretu.”
Pascaledda, manna che furru, ca unu giovanu che Chirigu si fut fidende de issa, lestra s’asciat su chirriu ‘e sa munnedda e i sa littera che finit, che inguglida, in sa mesaposta.
S’abbaidant a pare chentza unu tunciu, e bastat pro si cumprendere.
“Bi la cunsigno cras e tottu, daghi la ido in s’adunanzia de sas cisculinas.”pensat.
Su lunis sero Pascaledda, non bidiat s’ora de andare a cheja; ogni tantu, oriolada, a cua de sa mama, daiat un’abbaidada a sa busta, pro s’assigurare chi non l’aiat pesdida.
Mancu a lu faghere apposta, in gianna de cheja faghet a paris cun donna Frantzisca e in d’unu sinnu, cunsignat sa littera propriu in manos suas.  Daghi torrat a domo, Frantzisca, pro la leggere, si che serrat in s’appusentu sou e cummovida preparat sa riposta. Intregat sa busta a sa teracca chi aiat un’amiga de Cossoine.
Unu sero de maju, a sa essida de su Rosariu, donna Frantzisca, fut intrada in domo de Pascaledda in ue bi fut Chirigu isettendela, ca s’aiant dadu appuntamentu pro s’arrejonare.
Tia Annamaria los aiat lassados solos in s’appusentu, un’iscutta manna.
A punt’ a s’annu de custos andamentos, segnora Luisa mandat a narrere a sa comare chi deviant bennere a bidda ca Chirigu aiat dezisu de mandare su babbu e i sa mama a li dimandare a Frantzisca.
Allegros che pasca, unu sapadu sero, a s’iscurigada de una die bella e casda de lampadas, Chirigu cun su babbu, sa mama e i sa sorre, tottu bene lussados, nde falant dai sa carrotza e si presentant in su palattu de don Sebustianu e de donna Masgarida.
Los rezint cun ducassione, lis cumbidant sos biscottos e i su rosoliu, ma sa padrona ‘e domo, fut chibera chi pariat attata de buvera.  Daghi narant su dovere, propriu issa, donna Masgarida, chi aiat accustadu a chizos bascios, chentza lassare essire mancu unu tunciu a su maridu:
 “Fitza mia est nobile e tue, in crianscia, cale laurea nos ses presentende?”
ripondet ippiachita bostada a Chirigu, chi restat siccu che linna.
Frantzisca si faghet ruja che fogu a punta a si dimajare e si che curret a s’ater’appusentu dai sa isgonza.  Che canes catzados, sos ateros non ischiant a cal’ala si dare.  Solu segnora Luisa, fora de sa grascia ‘e Deu,  cun sa limba che serra, abbaidendela a cara manna, isbarrat:
 “Frade meu non est laureadu, ma balet pius de tottu ois postos a pare, bruttos presumidos; dai coste reale non chi enit nisciunu pro sa fitza de un’imbreagone.”
e girat de palas chenz’iscustare sa riposta.
Che matzados a fuste, torrant a domo de sa comare chi, cun tiu Barore e Pascaledda funt in pibiris, ca non bidiant s’ora de ischire comente fut andada s’affazenda.
Tottos tres restant che fragellados e porrint lestros una cadrea a segnora Juannica chi fut ancora tremulendesi che foza. Su maridu, signo’ Pizente, nieddu che pighe, si fut setzidu in su canapè: un’affrontu che i cussu, non si fut mai intesu!
Chirigu cun sa cara bianca che istratzu e i sas laras biaittas, a calaizu resessit a frenare su velenu chi fut incubende pro s’umiliassione ch’aiat retzidu: si funt istados ateros tempos, cun su sambene aiant  apidu pagadu.
Bostadu a tia Annamaria, agitadu, cun sas manos nervosas, li porrit un’iscatulitta cun d’una cadenitta de oro, nendeli ebbia: “Fettami su piaghere de la dare a Frantzisca. Deo mi preparo sos pabilos  e mi ch’ando in Australia.”
E gai e tottu, aiat fattu.
Donna Frantzisca fut rutta malaida e non cheriat bidere né faeddare cun nusciunu: sas teraccas naraiant ch’istaiat dies intreas pianghende in s’appusentu sou e non b’aiat contu de la faghere mandigare.
In disizu de idere a Frantzisca, a Pasca ‘e Nadale, tia Annamaria, cun s’iscugia de li giughere sos dusches, si che fut tuccada a domo de donna Masgarida, ma l’aiat retzida sa teracca in s’oru de sa gianna; non l’aiat lassada ruppere, aiat leadu sa saffata e che l’aiat dipacciada.
Dai tando che funt barigados chimbant’annos e Pascaledda fut fintzas onnamanna, cando sa prima die de Santandria, l’aiant chiscada duos cojuados noos chi funt bennidos dai s’Australia. Issu fut su nebode pius minore de Chirigu chi, a sos norant’annos aiat un’ustimu disizu: cheriat mandare unu mattulu de rosas a Frantzisca; ma Frantzisca fut morta dai meda e Pascaledda  aiat accumpagnadu sos duos furisteris  a sa losa.

( Secondo premio al concorso Limba e Ammentos 2012, Ittiri )

domenica 10 giugno 2012

Unu dellittu terrorosu


Pariat ancora pius bella, cando, cun sas cadenas in sos bulzos, duos carabineris che la funt giuttende a presone, daghi su zuighe  aiat leggidu sa sententzia.
Fut asta, istrizile, bene fatta, sa cara ‘e prata, cun d’unu profilu perfettu chi pariat de un’istatua de mammaru bessida da unu liberu de aste greca; sos ojos frittos che ghiacciu, trapassaiant a dogn’ojada, sas laras de corallu lassaiant bidere sas dentes de madreperela e i su mogne bene fattu, cun duas tritzas russas de pilos nieddos, aggiunghiat unu trattu nobile a sa pessone sua.
Aiat trintachimb’annos, ma nde mustraiat deghe ‘e mancu.
Si fut istada ben’estida, invece de giughere in dossu cussos istratzos miseros, fut paffida una grande dama e, nisciunu, aiat potidu pensare chi s’aiat imbruttadu sas manos de sambene.
Si giamaiat Iperanscia  e aiat bocchidu sa mama, Maria Sevadora, in d’una  die ‘e maju fea e assoloppada, in sos primos annos de su millenoighentos.
Chentza mustrare perunu sentidu ‘e pentimentu, fut passad’ eretta; non si fut dignada mancu de dare un’ojada a totta cussa zentoria chi fut bennida fintzas dai sas biddas de affacca, pro assistere a sa cundenna.
Sa fama de essere sa giovana pius bella ‘e sa idda sua, aiat attiradu curiosos e pisigulos medas chi s’accuntentaiant de la mirare, setzida impassibile in sa gabbia. E solu calchi ossevadore attuadu, in cussa cara, bi podiat leggere isfumaduras de odiu e de ispreju, ma mai idere un’isganzada ‘e risu.
Pro tottu su tempus chi fut duradu su dibattimentu, aiant devidu giamare fintzas sos sosdados a Coste ‘e Assisi, pro cuntennere sa zente dividida tra, chie faghiat sa paste a issa e chie no e, chi, cun faeddos a sa cua, murrunzos, sinnos e boghes pesaiat busdellu. Una  die, chi duos si funt atzuffados,  su presidente, pesdende sa pascescia, aiat minettadu de  faghe’ sighire su protzessu a giannas serradas.
Una osta solu, Iperanscia  aiat ripostu a su zuighe.
Chentza abbaidare in cara a nisciunu, cun sos ojos fissos luntanu, faeddende a bogh’asta, in d’unu silentziu ‘e tumba, ca, sa zentoria, ch’aiat pienadu a intuppidura dogni chizone, pariat chi fut trattenzende fintzas su repiru, pro non pesdere mancu una peraula de s’accusada.
Issa aiat cunfessadu:
“Su manzanu, maridu meu comente s’est pesadu, mi che fut boghende dai domo cun fitzos mios, mi che cheriat imbolare in carrela cun su chi giughia in dossu ebbia.
No apo idu pius nudda, nè nudda apo cumpresu: che so intrada a coghina che una mancante e, dai su calasciu de  sa banca, apo leadu s’istillu e che so essida cun d’un’attappada de gianna.
Apo intoppadu zente meda, ma no apo idu a nisciunu, solu de  sambene funt pienos  sos ojos mios.
Sa postale  fut appena lenu ; cando so intrada, issa fut ficchida addainanti de sa credenza e si fut lighende su pannelleddu ‘e nanti. Comente s’abizat de me, cun sos ojos chi pariant brajas de fogu:
-Ite che faghes innoghe?- mi preguntat dura e poi unu frastimu malu.
E deo arrejolada a punt’e iscoppiare:
-No m’azis leadu nudda? Cando mi torrades su chi mi devides?-
Sicca est sa riposta sua:
-Nudda ti devo e nudda ti torro. Baediche dai domo mia.
E mi ostat sas palas  ponzende unu passu a s’ala ‘e sa banca.
No m’ammento né comente né cando, ma inzeghida dai s’odiu, apo comintzadu a istocchitzare, a sa zega, a ue essiat, essiat, accanida contra cussa…..chi non giamaia pius mama .
Issa che ruet setzida a un’ala de costazu in terra e deo, che una fera, cun totta sa fotza chi giughia in corpus, mi che li etto dai subra, no isco cantas bostas ch’ap’intradu s’istillu in sas carres suas.
S’at abboghinadu, no l’apo intesa.
Comente chi calicunu m’aeret ippintu, ca non fui pius in me, mi ficco, intendo una femina abboghinende in s’intrada de  sa gianna; deo puru mi peso a boghes paliende sos bratzos e che la giagaro.
In cussu mamentu , mi sero de su sambene, nde giughia su dossu e i sas manos pienas, non mi osto manc’a l’abbaidare, ma, ch’ando eretta a sa casemma de sos carabineris.”
A i custu puntu si fut cagliada e no aiat cheffidu dare peruna ipiegassione né pro si difensare né pro accusare e, a sas insistentzias de su zuighe, aiat ripitidu duas bostas:
“Già l’ischit issa, già l’ischit issa!”
E no l’aiat bessidu pius manc’un  ater’alenu.
Sa femina chi ch’aiat catzadu fut tia Lughia,  una ighnina, attia chi podiat aere si o no, una chimbantina ‘e annos, cumposta, totta estida de nieddu, cun sa cara bianca chi pariat ancora assucconada, giurat de narrere sa veridade trimulendesi e arrangendesi s’isciallu. Est issa sa  prima testimonza porrogada.
A sas preguntas de su zuighe ait ripostu:
“Deo isto affacca a  sa domo de sa povera mosta e che fui essende cun sa brocchitta pro mi attire s’abba, cand’ap’intesu unu lamentu longu chi a primu m’est passidu un’ orulu de animale iscannadu.
Paro s’origia pro iscustare metzus; unu degogliu malu, boghes e tzoccos cun d’unu lamentu chi faghiat tremere sas pedras, sighidu a pesdiscione, mi ponent su coro a bolare e mi ch’acciappo addainanti ‘e sa gianna abesta. Che tzacco sa conca appena e issa,
(e, pro indittare a Iperanscia, girat solu sos ojos a s’ala de sa gabbia)
che unu dimoniu essidu dai s’ifferru, cun sos ojos che duos titones de fogu, mi ch’at bogadu furiosa. In cussu mamentu l’ap’incosta e mi so fatt’a un’ala.
Solu daghi ch’est bessida sulende, tott’itzuffiada, robendesi sas manos bruttas de sambene in su pannellu ‘e nanti, cun sas ancas tremulendemi, coment’e imbreaga, so’ resessida a intrare.
Maria Sevadora fut isterrijada, cun sos bratzos abestos e i sas manos ipprammadas e deo mi so sinnada. In terra bi fut su sambene a trainu e non mi so accociada;  mi so’ giompida a conca, mi so pesada a boghes  e dai sa gianna apo abboghinadu “Accudide accudide a Maria Sevadora ant mortu. ”
Su zuighe  sighit cun sas preguntas.
E issa chi pariat a punt’a pianghere:
 “Pro sas animas de su pusgadoriu non mi preguntedas ateru, ca m’ammento ebbia chi at comintzadu a currere zente ‘e carrela e deo mi so dimajada.”
Su carabineri chi fut de piantone cando Iperanscia aiat tzoccadu in casemma, nde fut bessidu:
“Mi sono trovato davanti una furia e mi è sembrato di vedere un angelo vendicatore.”
Testimonzu bi fut puru su duttore: un’omine grande sabiu, onu, de iperientzia, ch’ischiat curare cun perissia, non solu sas maladias de su corpus, ma ischiat leggere in sa mente e in su coro, pro curare sas feridas de s’anima.
A su procuradore de su Re chi l’aiat preguntadu cale podiat essere istadu, segund’issu, su motivu ch’aiat iscumpigliadu sa mente de s’imputada e proite cun tant’odiu, aiat infieridu contr’a sa mama, pesende ogni peraula aiat ripostu:
“No creo bei  siat istadu unu motivu ebbia, ma deghe, chentu, milli, non l’amus a podere ischire mai. Prima de tottu sa mala ducassione ca, est creschida in d’una domo  de pudemias, sos esempios feos chi, dai cando est naschida , at retzidu dai sa mama e chi l’ant induridu su coro che i s’attalzu, sos mastrattamentos, su faeddu indezente ch’impreaiant tra issos, sa povestade ca, die pro die, deviat cumbattere cun su famine sou e de sos fitzos, sas infamias chi li sunt arrividas a origias, su maridu in terras anzenas; fintza sa bellesa li fut de pesu, tottu custas cosas postas a pare ant iscadenadu su riu imbrigliadu pro tantu tempus, chi che l’at tratzada a i cussu destinu malaittu.”
Nd’essit gai a pitzu un’istoria de miserias, de cundierras, de povestade, de mancantzia non solu de pane, ma de ogni bonu sentimentu, de assussegu e de paghe in d’una familia, in ue, cun s’aria, si repiraiat su rancore, su risentimentu, sa duresa, sa contrariedade, s’imbidia e non b’aiat trettu pro una peraula amorevole, pro un’ abbratzu. S’odiu fieru ebbia, ligaiat tottu sos chi che funt ruttos in cussa tragedia ch’aiat ippubuladu sa idda.
No aiat maravigliadu pius de tantu, ca tottu ischiant chi primu o poi, sa cosa si deviat imbruttare: de ciarras in giru, si nd’intendiant troppu.
Maria Sevadora, sa mama, aiat brincadu, in cussos tempos, tottu sas lacanas e, no aiat ancora degheott’annos, cando fut diventada s’amiga de unu nobile riccu, braghetti pudidu, chi l’aiat ingraidada e fatt’istrumare bostas medas.
Una testimonza aiat aggiuntu puru chi in bidda naraiant chi, calicuna de sas criaduras fruttu de su peccadu, fut bennida a su mundu, ma poi nisciunu ischiat ite fine aiat fattu.  
Sa sua, fut istada una vida iscandelosa de una femina pesdida, chentz’onore e chentza ritegnu.
Maria Sevadora si fut cojuada cun d’unu zappadore; ma pagu bi fut durada cun  cussu maridu butterigosu, rutzu e prepotente chi aiat mortu unu a istoccadas, ca l’aiat giamadu cun d’unu   parallummene.
L’aiant cundennadu a vida, ma nde fut bessidu a poi de vintiduos annos de galera e non fut cheffidu torrare a vivere cun sa muzere chi l’aiat pienadu ‘e corros.
E, non fut tottu, ca, de sa bellesa de sa fitza, cussa mama iscussiderada e illionzada, nde cheriat fagher negusciu cun d’unu preideru etzu, visciosu.
In sa domo chi fut naschida, Iperanscia, de mossos ranzigos, che nd’aiat devidu inguglire pius de unu; e, si a paste ‘e fora, fut bella che un anghelu, in su giasdinu segretu de su coro, invece   ‘e contivitzare fiores, contivitzaiat ispinas.
Si fut cojuada cun d’unu de una idda ‘e affacca, Matteu, ch’arrangiaiat paracuas, e chi, addaghi non bi la faghiat pius a campare sos fitzos, che fut andadu ramingu prima in Africa e poi in Merica.  Cando fut sutzessa sa disgrascia, fut in domo, ca si nde fut torradu  in presse e in coitta, appoi ‘e aeret retzidu zestas litteras pienas de calunnias contr’a sa muzere, accusada puru de esser raida dai atere.
Una testimonza bene infommada, aiat giuradu, chi cussas litteras, a su enneru, las ait imbiadas Maria Sevadora mala, infamadora, faulalza, imboligosa, pon’a pare, capaze ‘e tottu.
Sempre, a nada de sa matessi testimonza, cussu fut su chi nd’aiat fattu irare sa mesura de su rancore e de s’ira chi sa fitza aiat incubadu dai sempre e l’aiat postu s’istillu in manos.
Sos avvocados de s’accusa, fattende una reprensione chentza piedade, aiant pedidu pro Iperanscia, sa galera a vida; non li deghiat lastima, ca lastima no aiat proadu pro cudda mama chi l’aiat dadu sa vida. L’aiat morta chentza motivu perunu e perunu pentimentu aiat ancora mustradu: dai sos ojos suos non fut falada una lagrima.
Sa cundenna giusta pro issa fut chi ch’aeret finidu sos ossos in d’una zella, a sa sola, pro si penetire, pregare e pedire pesdonu a Deus, si non cheriat sa cundenna eterna a paliare fogu in s’ifferru. Si funt servidos fintzamenta de sa Bibbia, de s’istoria antiga greca e romana, pro la paragonare a sos pius crudeles assassinos.
Sos avvocados de sa difesa, s’aiant dadu cuidadu, non resessiant a cumprendere comente podiat   sa giustiscia  crere chi s’accusada aiat mortu sa mama sua, chentza unu motivu chi, invece  bi fut e mannu puru e tottu l’ischiant.
“Già est beru chi sa morte de unu babbu o de una mama pro manu ‘e sos fitzos, est fattu terrorosu  chi provocat s’ira ‘e Deus, ma, prima ‘e cundennare, bisonzat, non pro giustificare, ma pro cumprendere,  andare a fundu in  sa veridade.
Sos fitzos non bocchint sas mamas pro nudda e tando?
Pro cale motivu su coro de custa giovana est diventadu de pedra? Dimandadu bos l’azis?
Sa riposta est in tottu sas testimoniantzias chi amus intesu innoghe cun sas orijas nostras, propriu in custu logu e, pius, in sas chi no amus intesu, ca, calicunu “potente”, at tappadu sa ucca a chie ischit cosas medas e no  cheret chi s’ iscoberrant chissà cal’ateras brutturas chi, comente unu  punzone ant ifforrojadu s’anima e i su cheveddu de custa disgrasciada.
Solu una disgrasciada, prima ‘e un’assassina, devides giudicare, e i su destinu sou est in manos bostras. Bastante  sa vida, est istada pius bidriga che mama cun issa: como toccat a bois, ponidebos sa manu in sa cuscentzia”.
Tottu aiant iscustadu in silentziu sa sententzia:
“…otto anni, sette mesi, dieci giorni di detenzione…”
                                                       
 

mercoledì 23 maggio 2012

Carrela de cuventu

Maggio 2012: uscita editoriale di Carrela de cuventu , libro bello e significativo di Teresa Lonis.

Se vuoi vederne una presentazione, visita il sito


Il sito è scritto in tecnologia flash, pertanto, può essere visualizzato in modo corretto soltanto se hai installato sul tuo computer il programma, gratuito e scaricabile da Internet, Adobe flash player, ultima versione.

( Il webmaster Mario Chiappini )

sabato 5 maggio 2012

Unu che tantos

Fut naschidu in su 1887, tempos feos pro tottu: su mundu fut abolotadu. A s’iscutza in ierru e in istiu e calzoneddos sempre tappulados. Su ‘e battoro de ses fitzigheddos, a sos tres annos fut restadu offaneddu: sa mama li fut mosta de pastu cando fut naschida sa ‘e duas sorrigheddas. Su babbu si fut subitu torradu a accolloccare, li seviat una femina pro immannare cussas criaduras. Sa idriga los pesat a frastimos e a coppos, non ca fut pius mala de sas ateras, ma tando, tottu addritzaiant gai sos pitzinnos e pagu tempus lis lassaiant pro su giogu.
Su tiralastigu e unu cadditu de canna funt tottu sos divagos de Antoni Micheli, caschi dominiga sero de festa, o cando su tempus fut malu meda chi, fintzas su babbu nd’aiat dolu a che lu ogare a campagna.
De indule ona, aiat imparadu lestru a trabagliare, a ponner mente e mudu. Sa matta sempre boida, fintzas a betzesa s’ammentaiat sa caulada cun fae e lasdu de sa die de lasdagiolu e i sos ciciones de mesaustu chi, non mancaiant mancu in sas domos de sos poveros. Pro su restu famine nd’aiat cubidu meda. Trabagliu, trabagliu solu e sempre trabagliu, totta sa pitzinnia.
Cussa die de lampadas, Antoni Micheli, aiat triuladu  dai manzanu a sero in d’un’azola a sa zoronada; istraccu e mostu, daghi aiat chenadu si fut setzidu in d’unu crastu a fiancu de su giannile, in chisca de unu odale de friscu. Aiat illongadu sas ancas, cun sas manos addaisegus de su attile, fut abbaidende unu fiottu de paggittos chi funt gioghende a laddaras
In sa petza, invece si fut setzida sa idriga e, comente ogni sero, si fut accociada  sa comare ch’ischiat sos pisigulos de totta sa idda e i cussu sero, aiat una notiscia frisca frisca.
“E non l’ischit comare Buscia’ ite sunt nende?”
“No, e it’est sutzessu?”
“Nachi Peppinu Casu, si fitzu de Grascia Faina, a si l’ammentat chi fut pastidu a Merica?
(a s’intendere sa peraula Merica, Antoni Micheli  parat sas origias e iscustat su chi fun nende sas duas feminas)
Nachi  a sa mama l’at mandadu chimbe miza francos, chimbe miza comà e ite bos nde paret?”
“Ite mi nde paret?  bi essit unu palattu. E deo, mi che so imbetzende, e non isco mancu comente sunt fattos chimbe miza francos”.
In cussos tempos, giovanos meda funt pastidos e funt sighende a pastire a tribagliare in pedras anzenas, ca funt chischende  malianis pro su tagliu de su Canale de Panama e, Antoni Micheli, cun caschi soddu chi s’aiat postu a paste si pagat su bugliette.
Cun sos pabilos tottu prontos, puru sos de sa visitas de su duttore, cun d’unu sacchittu ligadu a musciu, pastit cun ateros a Genova. Furriados tottu a muntone in su postu devent ippettare duas dies pro s’imbascare in su piroscafu mannu cantu  duos palattos e aggiummai un’atera die b’aiat cheffidu pro che garrigare tottu cantu.
Sa fila de sa zente non finiat pius;  funt aggiummai tottu mascios de ogni ratza e logu: sasdos, cicilianos, calabresos, ma b’aiat puru caschi femina  inghiriada dai sos fitzigheddos: funt muzeres de emigrados chi funt lassende s’Italia pro sempre. Luego los chirriant: sos mascios tottu a un’ala , sas feminas e i sos pitzinnos a s’atera. Antoni Micheli già fut accotzadu a sa fadiga e a su famine, ma cussu biaggiu in terza classe, chi non s’ammentaiat mancu cantu fut duradu, fossi pius de vinti dies, fut istadu un’ifferru: tottu ettados a pare, mandigaiant setzidos in terra sa suppa chi lis passaiant dogni die: intendiant solu su fiagu de sos mandigos bonos chi faghiant pro sos de sa prima classe. Drommiant in d’unu camerone in fundu de sa nave, che animales e in sas dies de tempesta, istaiant inserrados che sorighes in su sorigalzu.
A s’arrivu, istraccos e famidos, passant torra visita e, a Antoni Micheli cun su librette ruju, su ‘e sos trabagliadores chi non ischiant né leggere né iscriere, che lu pigant subra a unu trenu chi bi ponet duas dies a attraessare una costera manna cantu feriat s’oju.
Issu e i sos cumpagnos, nde falant tottu pistos, Faghent un’ateru trattu de mare, ancora in trenu e infines s’arrivu a Panama. Fut pioende che dai fustes chi pariat su dilluviu: unu l’aiat ippiegadu chi fut comintzada s’istagione de sas abbas e chi duraiat caschi ses meses. Los accollocant in d’unu capannone cavaccadu a eternite e in terra sos taulones. Funt pius de chimbanta, ipagnolos meda, bruttos e busdellosos,  prontos a si ogare sa risoza pro cale si siat machine, ma issu non si fut mai brigadu cun nisciunu. Su mandigu sempre una brodaglia in ue s’iffundiant su pane: de petta mancu su fiagu. Antoni Micheli cando eniat a aggiuare a nonnu in sos trabaglios de campagna, e nos naraiat su contu de su chi aiat passadu, mesu in sasdu e mesu in italianu poscheddinu, allasgaiat sos bratzos, longos a lanzos comente a narrere chi sa vida fut gai.
Su trabagliu in Panama, fut duru e difficustosu, in pius s’aggiunghiat su ludu e i s’abba pro non faeddare de sa “frebba gialla”, gai la giamaiant, chi faghiat mostos a reu, ma sa paga fut a battoro  doppios de su chi leaiat in bidda, gasicchè resessiat a ponnere a paste caschi cosa pro mandare a domo: sas esigentzias suas già funt pagas.
Su babbu li mandat una littera in ue bi naraiat chi fut tempus de pensare a si faghere una familia e gasighì l’aiant chiscadu muzere in bidda sua: fut una femina de bona familia, aiat casc’annu in pius de a issu, fut battia dai ses annos, ma fut comente ch’esserat istada “segnorina” e s’immentigat de bi ponnere su numene, ma Antoni Micheli abituadu a ponnere mente, aiat ripostu “Sissegnore padre mio, come vuole ella.”
Intantu iscoppiat sa Prima Gherra Mundiale e, comente ‘e tantos emigrados nde lu richiamant in Italia, cun sa prommissa de dare una pintzione a vida a sas battias o a sas mamas de sos chi moriant gherrende.
Nde torrat cun caschi ripammiu e luego lu faghent affidare cun Maria Rosa, chi Antoni Micheli non connoschiat mancu a fentomu. Fut una feminedda minuda, lanza, allizada, cun su pizu de sa cara cottu dai su sole e i sas manos zurumbosas, ma ai custas cosas non si bi casculaiat, nachi fut bona pobidda e bastaiat gai.
Sa gherra fut durende pius de sos pagos meses ch’aiant nadu. Ed est gai chi unu giovanu de sentidos bonos, chi non li piaghiat mancu a bochire una frommigula, chentza maliscia puru s’aiat bidu tantas iperientzias, chi fut istadu tzappadore poi maliani in s’ater’ala de su mundu, si che fut apidu in gherra.
Nde fut torradu sanu comente fut pastidu, chentza peruna ferida e fut torradu a sa vida de campagnolu, s’aiat compuradu un aineddu e li faeddaiat comente a unu cristianu.
Cun su passare de sos annos, li fut mosta sa muzere e una fitza, s’atera si fut cojuada e si che fut andada a continente, ma Antoni Micheli fut restadu serenu, ogni manzanu, fruscende e truvende s’aineddu, andaiat a sa zoronada.
Primmu nonnu poi babbu , lu cumandaiant sempre pro tribagliare sa inza, s’oliariu, pro semenare, tzappare, incunzare, a aggiuare a bocchre su poscu e gai….gasicchè a domo bi eniat meda, fintzas a nonnu aiat bizadu candu fut mostu. Sa cuntentesa sua fut , cando in caschi mamentu de pasu, lu preguntaimis e iscustaimis su contu de sa gherra. Bastaiat de li narrere: “Tiu Antoni Miche’  nezanos de cando…” “Nos ch’ant pigadu a i cust’astura in mesu a sos montes cavaccados de nie, cun d’unu frittu chi bi nd’aiat de tremere: nachi devimis bocchire custos austriàccos, sos iscuros e chie los aiat mai intesos fentomare! A mie non m’abbastait s’animu, non m’aiant fattu nudda, ma devimis ponnere mente a sos osdines de unu tenente, una conca de sonagiolu chi non cumprendiat nudda, una osta m’aiat punidu ch’aia pesdidu su berrette.
Istaimis in sas trinceas  notte e die, cun sos pes sempre a modde, mi. comente chi tue como fettas unu toffu innoghe , chi ti ch’intres pro ti remunire e chi ti chi ettent subra tres istegnaloes de abba dai su riu.
Ancor’oe, s’intendo appena de malighinzu, m’ammento de su pulighe e de su piogu chi non ti lassaiant trettu, sempre sutta su tiru de sa mitragliatrices cun sa ballas chi trinciaiant s’aera; e già podes narrere chi si nde podiat bogare appena su runcu, comente si nd’abizaiant, pioiat ballas de piumbu  che i su randine dai su chelu.
A denotte nos faghiant bessire a ipiare s’inimigu e a ritirare sos feridos,  capitaiat chi passaisti subra a calicunu, sos mostos los cavaccaimis  cun sa terra e cando torraimis a sa trincea, bi funt cuddos chi bumbitaiant.
Sa cosa pius mala però, Deu nde liberet a cristianu, fut s’assaltu cun sa bajonetta: unu masellu; non bastaiat, appoi bi funt sos chi passaint cun sa matza ferrada pro agabbare sos chi non funt mostos.
Pro su ranciu faghimis sa fila cun sa gavetta e unu caporale nos la pienaiat cun d’una trudda dai sos istegnales. Poi andaimis a nos setzere tottu affacca a pare cun sas palas arrumbadas a sos saccos de rena. Fut s’unicu mamentu de pasu, bugliaimis, riimis, nos cuffidaimis….
Su ranciu pro sos ch’istaimis in trincea fut unu pagu pius bundante.
Su manzanu, nos daint sas gallettas, farina-latte, cariga, castanza, mela e a biere solu abba.
A mesudie e a chenare, nos passaint su pane, sa pasta, sa petta in iscatula, lasdu, pancetta, sasdina e tunnu sutt’ozu, cioculatte e unu ticcu de inu. Deo mandigaia tottu, fintzamenta cussa brodaglia niedda in ue nadaiant duos basolos. Poi sos istudiados, nos leggiant sas litteras cando nos cunsignaiant sa posta, e nos faghiant sa riposta. Su chi las iscriiat a mie, fut unu campidanesu e deo li daia sas sigarettas pro lu rengraziare.
Una notte iscurosa chentza luna, appoi ch’aiat pioppidu totta die, passende subra su nie sostu a misciu a su ludu, ischigliende unu subra s’ateru, cando semus bessidos pro segare su filipinadu cun d’una ischimadorza ibbarrada, ca devimis preparare un aidu, pro un ’attaccu chi fut meledende su generale, deo, fui restadu unu pagu pius addaisegus de sos ateros, accorradu a duos ippuntones de rocca.
Accollu chi mi paret de intendere comente unu murrunzu, unu tunciu, un’ischimuzu, non s’ischiat si fut de cristianu o  de caschi animale. Torrat silentziu, paro s’origia, intendia solu sos passos de su gruppu chi si fut alluntanende. Passat un’iscutta: nudda.
Fatto pagos metros a dresta e intendo unu repiru foste; bostulo su tuju e allutzo unu setzidu in terra  chi che fut restadu incastradu in d’unu pestusu affacca a un’irrocadolzu, non resessiat a si ponnere de costazu pro ch’essire a s’ater’ala, non podiat nemmancu torrare insegus si no, chissà in ue che fut festu. M’accocio e …mi sero chi fut unu pitzinnu austriàccu, deo naro chi non aiat ancora vint’annos, manc’ava giughiat. Assustadu, cun sa oghe chi li essiat a calaizu, narat cosa e.. chie l’at cumpresu! Si los aizis intesos faeddende, pariant sempre lantende frastimos.
Ando pius affacca, issu, s’iscureddu, si parat teteru, timende ossiat chi l’aere mostu, ma deo, pensende “E si fut istadu frade meu?” resesso a  li liberare su bratzu, gai podet faghere fortza e puntende sos pes e deo ippinghendelu, ch’istuppat a s’ala issoro. Li ido solu sos ojos cuntentos e i sa manu saludendemi.

venerdì 20 aprile 2012

Su destinu

Bostas medas, massimu ‘e tottu in presentzia de caschi disgrascia, naramus o intendimus nende cun rassignassione “Su destinu at cheffidu gai!” e, si cherimus, in dogni accadimentu, bonu o malu chi siat, paret chi sa sorte fettat  sa paste sua, e, l’ischimus pro iperientzia, chi b’at sempre calchi cosighedda chi aiat’apidu potidu cambiare sas anderas de sa vida, non solu des sos ateros, ma fintzas sas nostras.
“Mah si aiat fattu gai ..ma si no aiat fattu goi…..”
Su contu chi naro como, est sutzessu de aberu a babbu meu e cunfirmat chi ognunu de nois, at unu caminu bene signaladu e, solu cussu podimus attraessare chentza brincare sas lacanas.
Babbu aiat deghessett’annos e mesu, cando l’ant giamadu in gherra, sa Prima Gherra Mundiale sa pius fea e crudele de tottu sos tempos.
Non naro chi siat partidu cuntentu, ma, cun s’incuscientzia de s’edade, fut disizosu de dare su cuntributu sou a sa Vittoria, pro amore ‘e sa Patria, chi tando fut forte e sentidu.
Nonna, cun su coro tripiadu ca già s’ateru fitzu Mauriziu, fut in prima linea cun sa famosa Brigada Thataresa, dai cando fut arrivada sa cartolina ruja, no aiat fatt’ateru che piangher’ e pregare.
Aiat una fide manna in sa potentzia de su Chelu e, abbratzende forte su fitzu a s’ora de su distaccu dolorosu, li dat unu rosarieddu, raccumandendelu a Nostra Signora de Su Camminu ca li fut devota meda.
“Tenelu sempre cun tegus, fitzu me’, chi t’at a salvare da ogni male e da ogni perigulu, sa Mama Nostra pietosa, sutta su mantu sou misericosdiosu, e ammentadi de la pregare ogni die comente fatt’eo”
Sas lagrimas de sa mama si misciant a sas de su fitzu, chi primu de che ostare in sa contonada, si ostat  a torrare a saludare sa mama chi si fut asciuttende sos ojos cun d’unu mancaloreddu.
“Già t’iscrio appena poto.” li prommitit
Pastit a Casteddu cun ateros piseddos de idda sua.
Cun su pagu e poveru acchipaggiu, sos sosdadeddos friscos friscos, in mias de unu mese, si ch’acciappant, chentz’aggiummai rendesi contu de ite lis  fut capitende, in zona de gherra e in trincea.
Ait partizipadu a assiones de “assalto all’arma bianca”e deviat aere bidu orrores e bisestros, chi l’aiant signadu in s’anima.
No nde cheriat faeddare, solu naraiat chi li faghiat pius impressione sa lama de una risotzedda che  unu fusile e no aiat mai ripostu a frade meu, chi calchi osta l’aiat preguntadu, si aiat mortu a calicunu;  s’umbraiat in cara e cambiaiat rejone.
Invece, mustraiat ancora  risentimentu pro sa crudelidade de sa detzimadura  insensada, chi los offendiat  e los addoloraiat pius de sa morte in battaglia e non lu podiat padire ch’aiat bidu fusilende tres cumpagnos solu ca in sa fila funt su numeru deghe, vinti, trinta.
S’ammentaiat sa vida, sos disagios e i sos dolores patidos in trincea, in ue passaiant sas dies e i sas nottes in mesu a su ludu, pienos de piogu e de chimighe, de su frittu, ca istaiant fintza baranta dies, chentza giughere mancu una trama asciutta in dossu e chentza drommire, pro non narrere de su busdellu, de sos borulos de sos feridos furriados in terra, de sos fiagos pudidos.
Su ranciu fut aggiummai sempre una brodaglia de caule e patatu e nos naraiat comente resessiat, ogni die, a procurare deghe panes in pius pro sos sosdados suos: contende sas pagnottas, dagh’arriviat a sessantanoe, invece de sighire cun settanta, torraiat a sessanta e, unu cumpagnu mesu poeta, l’aiat dedicadu, propriu pro custu, una poesia chi remuno ancora.
Nos naraiat puru chi ogni tantu lis distribuiant sigarettas e ciocculatte e, issu, chi non fumaiat, iscambiaiat sa ratzione sua de sigarettas, cun su ciocculatte.
Cando si deviant preparare pro sos assaltos, e dai cussu lu cumprendiant, curriat sa grappa che unu riu.
S’ammentaiat chi a Pasca, chentza perun’accosdu, dai sas trinceas nemigas, lantaiant ciocculattes e ateras cosas bonas e issos ripondiant lantendechelis sigarettas.
Nos contaiat fattos de solidariedade, de sacrifizios, de rinuntzias, de eroismu silentziosu, ma puru de brutturas e miserias umanas senz’immentigare buglias  ischetzos e calchi fattu gustosu: riimis sempre cando nos naraiat de  una osta chi  fut torradu  in ritasdu e i sa ritirata fut già sonada, e, coment’issu, fut resessidu a evitare sa cunsigna. Arrivadu a sa casemma, sa sentinella, l’aiat frimmadu
“Come ti chiami?”
 e, issu lestru, ripondet cun d’una faula:
“Sconcheredindededdu Bartolomeo”
“Come?”
 e torrat a ripitere
“Scon che re di nde de ddu  Bartolomeo”
Sa sentinella comintzada a iscrivere Sconcheredin  ma dagh’arrivit a ..ndededdu no ischiat comente faghere.
“Da dove vieni?”
preguntat sempre pius nevosu, chischende de iscrivere su numene
“Dalla Sardegna.”
Daghi non bi resessit, mustrendeli su fogliu, narat a babbu
“Scrivi qui il tuo nome.”
“No sacciu scrivere”
Sa sentinella proat e riproat a s’ustimu arrabbiada, istratzat su fogliu e, lassendelu intrare li narat:
“Vai a morir ammazzato tu e tutta la Sardegna”
Apo leggidu calch’iscrittu sou e paret paginas bessidas dai su liberu de Emiliu Lussu “Un annu sull’altopiano”
In sa Decima Battaglia dell’Isonzo, l’ant feridu e, in su bulzu, giughiat ancora duas ischeggias de pallottolas dum dum chi non bi nde las aiant potidu bogare. L’aiant mandadu in cunvalescentzia a bidda sua.
Daghi si l’aiat bidu in domo, nonna fut iscoppiada in piantu e non finiat de si l’abbratzare e de li preguntare ogni cosa. Issu, comente faghiat in sas litteras chi li mandaiat, non l’at mai nadu sa veridade giusta de cussos orrores chi, solu a los leggere in sos liberos de istoria, puru a distantzia de tantos annos, faghene pigare sa tudda.
Bindighi dies cun sa familia, funt bastados pro sanare, e benit  su mamentu de torrare in gherra: ateras raccumandosciones e beneisciones de sa mama
“Nostra Segnora t’accumpagnet passu passu.
A su rientru, a babbu l’ant incuadradu in d’unu battaglione chi si deviat imbarcare da unu portu de s’Adriaticu pro una missione.
Sos preparativos durant calchi die e poi arrivit s’ordine de partire.
Su sero, addainanti de su portu, sa tzeremonia de sa partentzia, su saludu a su Tricolore, poi cando funt comintzende a s’aggiuare sos zainos, babbu  si sentit male; non si dismajat, ma ruet in terra cun sa cara ruja che fogu.
Sos primos chi l’ant succuridu, comente l’ant agganzadu:
“Ma cust’est brujende”
e difattis giughiat sa frebb’a  baranta. Che lu trapostant a s’ispidale e i su duttore, nde  fut essidu, appena l’aiat visitadu:
“Eresipola”
e l’aiat fattu ricoverare luego.
Tottus sos cumpagnos, intantu si funt imbarcados e i sa nave fut partida; non m’ammento pius a ue deviat andare, ma non b’est mai arrivida.
Si fut alluntanada pianu pianu, che fut essida dai  su portu e, fintzas sos ustimos sosdadeddos chi si funt attardados saludende sa zente in sa banchina, si che funt intrados dai  su ponte ca fud’iscurighende e i s’aria fut fritta.
Si funt preparende a passare sa notte, cando, tott’in d’una, un iscoppiu tremendu, impossibile, sighidu da unu fracassu e i su fogu, coment’e unu lampu, aiat attraessadu s’aera, ghiaccende su sambene in sas venas.
Cussos giovanos malassostados, no ant mancu su tempus de chiscar’iscampu isprammados, fossi calicunu est resessidu a si raccomandare s’anima a Deus, ca, in pagos minutos, su mare ch’inguglit sos duos truncones de sa nave e torrat su silentziu frittu de sa tumba de abba chi, pro sempre, at impididu ai  cussas esistenzias, de torrare a dom’issoro, trunchende de nettu sos disizos, sas iperantzias e i sos progettos ch’aiant fattu, lassende sas familias chentz’accunostu.
Babbu non fut cun issos, ma pro issos at piantu.
Su destinu nde l’aiat ischirriadu ed est campadu  a sos ottantasettannos: est mortu  inghiriadu dai sos fitzos e i sos nebodes.
Su rosarieddu de sa mama  l’at accumpagnadu fintzas in s’ustimu iatzu.
Cando l’amus cumpostu in su baule, sorre mia m’at dadu un imboligheddu:
“Custu cheriat a bi lu ponner’intro”
Pianghende, l’aberimus a bider’ite b’aiat; b’amus acciappadu su rosarieddu cun sos ranos nieddos e i su cruzifissu ruinzadu.


giovedì 5 aprile 2012

Su remorsu ‘e sa onnamanna

Nde fumis dai pagu essidos dai sa gherra e, in s’istiu de unu de sos primos annos de su chimbanta,  aimis leadu in affittu, sa camera in s’ispiaggia ‘e Salighera, pro  sos bagnos, una bindighina ‘e dies in su mare.
Mama nos aiat cosidu sos prendisoles, sos caltzoneddos e preparados sos costuminos.
Cun babbu, aiat ammanitzadu tottu su chi podiat servire, fintzas sos istecchinos e, in sos iscatulones de castone, aiat sistemadu unu pagu de provvistas: su pane, su tuccaru, su sale, sa farina pro friere su pische, sa pasta, su casu, sos osos, besdura e frutture.
Pro nos che falare aiant cumandadu sa vettura de poveru Totoi Careddu, chi nos che giughet fintz’a sa domo prima de s’istabilimentu de Novelli in s’ispiaggia de “San Giovanni”.
Sa zente, chi in cussos annos andaiat a su mare, fut paga meda, e difattis b’aiat ateras duas o tres familias de ittiresos e, intro ‘e chida, s’ispiaggia fut totta pro nois: tra mascios e feminas, sos pitzinnos no arrivimis a deghe e aimis a disposissione totta cussa rena bianca dai s’istatzione in ue si frimmaiat su trenu chi arriviat dai Thatari, fintzas a su lido. Appoi de s’istabilimentu b’aiat unu trettu de ispiaggia riservada a sos de s’aeronautica e in su restu de sa costera, cun sa pineta fitta fitta de arvures de pinu, non s’incontraiat anima vivente e timimis puru a b’andare.
Ma, sa dominiga, arriviat  su trenu pienu de thataresos chi passaiant una die in su mare e, chi a s’ora ‘e ustare, sutta sos ombrellones, si faghiant tzertas mandigadas de coccoide a pienu, de gioghitta, de milinzanas frissas e de sindria, busdellos cun ciascos e risos e a cando a sero, giughiant sas palas  rujas che piberone.
Cussa dominiga, che fui dai chitto, sola, sutta s’ombrellone, cand’est arrividu su trenu, pienu a intuppidura de bagnantes allegros, chi, comente nde falant, current trazende buscias e busciones, ombrellones e cadreas a sdraio, pro si ponnere in s’oru ‘e su mare.
A una deghina ‘e metros dai me,  ossevo unu pitzinnu lanzinu, cun sos pilos castanzos chi  furriat in terra unu fangotto e unu  seggiolinu de tela biaita, si nde ogat sos sandalos de gomma e su entoneddu. Restat cun sos catzoneddos, ficchidu abbaidat comente ch’esserat ippettende a calicunu;  a i custu puntu  deo mi osto a s’ater’ala e  lu pesdo ‘e vista.
Accò a un’iscutta, totta suerada, garriga de buscias, arrivit una femina fasciuga, giughiat una vestaglia  a fiores mannos chi si setzit luego in cussu seggiolinu biattu a si pasare. Poi apo cumpresu chi fut sa onnamanna de cussu pitzinnu.
Cust’ap’ osservadu, poi mi so posta a giogare cun sa rena.
A man’a manu, falant a s’ispiaggia, babbu e mama cun sorres mias e frade meu, sos ateros bittiresos cun sos fitzos issoro e, comente ogni die si ponent tottu affacc’a pare pro si gosare  in cumpagnia, de unu pagu de reposu, de asseliu e de recreu.
Si fut setzida cun tottu nois puru un’ittiresa, cojuada cun d’unu furisteri, militare: una coppia unu pagu anziana chentza fitzos e i sa die, funt falados pro passare casch’ora in su mare a leare su sole. 
Tra sas rejones, sos contos, sos giogos, fut comintzende unu bellu manzanu casdu, serenu, cun d’unu chelu limpiu,  cun d’unu mare chi pariat un ozu e in luntanantzia, caschi basca.
Tott’in d’una, cantu fumis ispettende a nos faghere su bagnu, comintzat un anda e torra de zente: prima pagas feminas chi aumentaiant sempre ‘e pius; cussa onnamanna, agitada, affannada, ruja che fogu, fut chischende su nebode, preguntende a dresta e a manca si calicunu l’aiat bidu.
S’ispasghet luego sa oghe chi fut mancadu unu pitzinnu; sas mamas, de istintu, giamant sos fitzos affacc’issoro e i sos omines comintzant a chiscare: si dividint in duos gruppos, unu andat a s’ala ‘e sa pineta , s’ateru si che tuccat a s’ala ‘e sos ostos.
Sa onnamanna, manu manu chi passait su tempus e i su nebode no in logu, non resistit pius e si pesat a boghes, giamendelu e pianghende disiperada cun su suore chi li falaiat in cara.
Daboi  de aggiummai sessant’annos, non m’ammento su numene de cussu pitzinnu, ma mi paret de intendere ancora su piantu e i sos borulos de issa chi si piantat, abbaidende ispasimada, a ojos a su mare in ue, non  s’attrivit nisciunu a intrare  a si fagher su bagnu.
Giamados dai calicunu, benint sos carabineris chi s’accociant e faeddant cun issa e in su mare bidimis sa basca ‘e sos finanzieris, chi andaiat e torraiat sempre in su trettu addainanti a nois.
Sa zente pariat setenziada, pensende chentza lu narrere, su chi tottu funt comintzende a timire.
Sa onnamanna, inghiriada dai mannos e minores chi chiscaimis de nos faghere logu, non si retziat mancu ficchida e intanto su tempus fut passende e de su pitzinnu manc’un’anca.
Unu resessit a la fagher setzere e una femina li porrit una tazza ‘e abba, ca de cantu fut abboghinende, giughiat a ucca sicca.
Cun sos ojos uffiados dai  su piantu e i su coro  tripiadu da unu presentimentu malu:
“Fitzu meu e ue che ses, comente mi ses andadu. Fitza mia, si t’aia postu mente, si aia lassadu fagher a tie. Iscura a mie, custu rimorsu, mi ch’at a bettare in sa tumba. Narademi chi so sonniende.”
Una chiscat de la cunvostare:
“Cagliessi, cagliessi, at a bidere chi già s’acciappat. Sos pitzinnos sunt gai, gioghende non s’ammentant de nudda”.
“Nono nono, ap’un animu feu, sa culpa est totta sa mia. Ancu m’esserat falada una gutta, o mi s’esserat siccada sa limba”.
“Pronte est nende gai?”
li preguntat una.
“Ca sa mama l’aiat punidu e oe non lu cheriat lassar ennere a su mare, ma deo ap’insistidu meda: damilu chi so sola chi m’ajuat, si non fut chi su duttore m’at osdinadu su sole pro cussu enuju, non che fui ennida mancu deo. Nostra Signora ‘e sos settes dolores, Bois solu podides cumprendere, su coro meu est a punt’e iscoppiare, cust’est unu mossu chi non che poto tragare.”
Poi si nde torraiat a pesare isprammada giamende su nebode chi attiat su dolu a sas pedras.
“Ohi ite die mala ch’apo connoschidu, e a cale Santu mi giro? Torra bene meu mannu, torra. E chie bi lu narat a mama tua, fitza mia. Iscura a nois. Dai cando so naschida già n’apo idu de ogni colore, ma custu non lu poto suppostare, est unu dolore chi m’est istratzende s’anima. Biad’a  tie, maridu me’ chi che ses sutta terra e no asa connoschidu  custa die malaitta”.
Sos omines tott’ippastos in s’ipiaggia, in s’abba, in sos ostos de affacca, sighiant a chiscare, a preguntare: su gruppu chi fut andadu a sa pineta, nde fut torradu chentza l’acciappare e i s’iperantzia comintzat a zedere su logu a unu  disiperu nieddu.
A s’ora ‘e ustare, sa zente comintzat a s’appastare; puru chentza gana e chentza allegria pro si leare unu mossu.  Nois puru semus torrados a domo a mandigare.
Sa onnamanna non si fut cheffida movere, fut restada setzida, muntenzendesi sa conca cun sas manos, abbaidende fissa su mare comente un’inimigu malu; aiat finidu tottu sas lagrimas e non aiat fotza mancu de si lamentare.
Comente ch’amus inguglidu  su mandigu, tottu semus torrados a l’accunostare.
Accolllu chi s’accocciant duos in divisa e li narant chi deviat andare cun issos chi dai Thatari funt arrivados su babbu e i sa mama de su pitzinnu.
 A i custas peraulas si torrat a pesare a boghes, giompendesi a conca e i  sos borulos agghiacciaiant su sambene; duas feminas l’aggiuant e che l’accumpagnant fintz’a s’istrada. Setzit in macchina e non l’amus bida pius.
Tottu sos bagnantes, la fumis abbaidendet chentz’ischire pius ite narrere: oramai si fut cumpresu chi fut capitada una disgrascia e calicuna giughiat sos ojos lucidos.
Sa zente, comente allizada, torrat a sos ombrellones e, sutta su nostru, mama cun sas ateras bittiresas sighint serias a faeddare de su chi fut sutzessu e ognuna naraiat sa sua, ma tottu de accosdu e siguras chi calchi cosa ‘e grave fut capitadu.
Nois pitzinnos puru, aimis lassadu sos giogos e setzidos in sa rena, iscustaimis sas rejones.
Passadas sas sese, s’ipiaggia s’ibboidat in silentziu ca su trenu pastiat a i cuss’ora : sa zente, andendesiche, pariat fragellada: cussa die fea, est diffizile chi calicunu si l’apet immentigada
Unu pagu pius attasdu, deo fui sa pius mannitta de unu gruppu de chimb’o ses pitzinnos intrados a giogare in s’oru ‘e su mare e poi a nos fagher su bagnu, mancari chentza s’allegria ‘e sempre.
In s’abba non b’aiat nisciun’atere, solu, accò a un’iscutta, cussu militare cojuadu cun sa ittiresa, comente aiat fattu tottu su manzanu, in su matessi trettu ‘e mare, torrat a passitzare pianu in longh’in longu.
A unu zestu mamentu, s’avvicinat a nos che giagarare, ma no tottu: che catzaiat sos ateros e giamaiat a mie sola, a andare affacca a issu. Deo, timende, cun sa manu, li faghia chi nono e issu, aggiummai arrabbiadu, sighiat a mi giamare cun fotza:
“Beni , beni.”
Poi apo cumpresu, chi aiat acciappadu su pitzinnu annegadu e cheriat lassare a mie frimma in cussu erettu, pro aere unu puntu fissu, ma in cussu mamentu, tottu timende nos che semus curridas affacca a mamas nostras.
Deo non naro nudda, ma setzida subra s’asciugamanu, sigo a abbaiadare cuss’omine.
Issu istat ancora un’iscutta, frimmu, girende sa conca a dresta e a manca e poi abbaidaiat luntanu a s’ala ‘e s’ipiaggia. Ndi essit derettu in diressione de una basca, si frimmat, abbaidat  in giru in giru e, chentza narrer nudda, nos passat affacca e sighit andare.
Non m’abizo ‘e ateru, ma non fut passadu mancu unu cuartu ‘e ora, chi comintzat a arrivare zente.
Sos ammentos mios como sunt unu pagu cunfusos, ma ancora giutto in mente, duos omines, pontzende in sa rena, propriu in s’oru ‘e su mare, su pitzinnu mortu.
L’ant postu, coscadu in su fiancu mancu, giughiat sas manos giuntas  a s’astaria ‘e sa conca e i sos benujos pigiados fintz’a matta.
Sa zente muda, attuddida, chi aggiummai non bi cheriat crere, inghiriat cussu dossigheddu  chentza vida e i sos pitzinnos chiscaimis de nos fagher logu pro lu idere dai pius affacca, ma sos mannos nos ch’istrecciaiant.
Un omine s’accociat cun d’unu lentolu  biancu e lu cavaccat piedosu, comente a lu  cuare e a lu difensare dai sas ojadas  curiosas .
Nisciunu si ch’andat, pariat chi tottu aiant dolu de lu lassare solu, furriadu in terra.
Calicunu chiscaiat de dare  un’ispiegassione de cussa disgrascia mala: naraiant chi su pitzinnu, comente fut arrividu, sueradu e accasdadu si che fut bettadu in abba e gai e tottu, bi fut restadu.
Comintzat a iscurigare e pianu pianu falat sa notte. Sas mamas si che ritirant sos fitzos; fut finida in tristura una die chi deviat essere de serenu riposu e divertimentu.
Primu de mi che coscare, sempre pensende a i cussu pitzinnu, m’acchero a su bascone: sa luna piena pariat chi  fut mandende totta sa lughe sua subra cussu lentolu ancora pius biancu in s’iscuru.
No apo immentigadu s’astriada  chi m’aiat attraessadu s’ischina.

mercoledì 14 marzo 2012

Su neu

Primmu de comintzare s’operassione, s’assistente l’aiat nadu:
“Est una sasda comente a tie.
Gavinu fut unu duttore ancora giovanu, ma de grande iperientzia, chi aiat famu de giughere manos miraculosas, capatzidade e modos bellos, attentu e premurosu.
Leende su bisturi aiat ripostu:
“Ah! Bene , bene.”
S’interventu a su fidigu si fut presentadu unu pagu difficustosu, ma, grascias a Deu, fut andadu tottu ene.
Sa die appoi, a s’ora chi passaiant sos duttores, Frantzisca, in su lettu ancora cun sos flebbos, aberit sos ogios chi incronciant sos de su primariu chi la funt fissende.
Gavinu fut restadu subitu ammacchiadu dai sa cara  bianca che i sa prata, sos duos ojos nieddos lughentes, sos pilos ricciados e unu bellu neu in su cavanu mancu, chi la rendiat geniosa.
"M’ant nadu chi ses sasda che me, e in cale idda ses naschida?”
“Deo so tzitadina, so naschida in Casteddu. E vostè?”
“Deo so piaghesu.”
“Piaghesu! Mama mia puru”
“E ite  si giamat?”
“Si giamaiat Maria Pes.”
Gavinu si dipidit e torrat a s’istudiu, ca aiat ite faghere meda: s’incrasa deviat operare unu malaidu a su coro, e, cant’istat ippettende s’anestesista, cun su pensamentu, ogni tantu, torrat a su lettinu de Frantzisca;  cun insistentzia.
Fut unu pagu solovadu chentza cumprendere proite, non resessiat a s’ipiegare  su sentidu divesciu pro cussa malaida chi in fundu in fundu fut una che i sas ateras; ma sa die, non torrat a domo chentza preguntare sa caposala coment’istaiat sa giovana sasda.
Appoi chenadu, aiat s’abitudine de si setzere in su canapè  a si reposare leggende unu liberu, ma cussu sero, mancu una riga resessit a cumprire e, daghi si che coscat, cant’istat a leare sonnu, fut sempre meledende.
Frantzisca no istentat a sanare: un oju de riguasdu bi l’aiant tottu ca su primariu, ogni die si frimmaiat a l’arrejonare cun contivizu.
Cando l’aiant dimmissa, issa fut andada a s’istudiu de duttor Gavinu ca lu cheriat saludare e rengrassiare, ma mancari intro ‘e su coro sou unu pagu dipiaghida de no lu torrare a bidere, l’aiat fattu un’isganzada ‘e risu chi l’aiat illuminadu sa cara e issu non si l’at mai immentigada.
Né una né i s’ateru ischiant dare unu motivu ai cussu filu de simpatia, chi los aiat ligados cussas pagas dies; lassendesi si funt fintzas abbratzados e basados, comente ch’esserant istados connoschentes dai sempre.
Pro sas vacantzias, comente dogn’annu, duttor Gavinu, chi non aiat connoschidu su babbu  ca li fut mostu cando aiat pagos meses, torraiat  in  Sasdigna, a Piaghe in ue viviat ancora sa mama chi antzis lu cheriat cojuare cun d’una parente ricca.
Una die, appoi ustadu, Gavinu cun sa mama si funt setzidos in s’ostu a si buffare su gaffè, arrejonende e pisigulende in su friscu de sa besgula.
Gavinu tott’in d’una, li preguntat:
“Ma’, a la connoschiat  vostè una zesta Maria Pes?”
Coment’intendet cussu lumene, a sa mama li trimulat in manu sa tatzitta de su gaffè e i sos cavanos si faghent appena rujos.
Ma luego si cumponet e ripondet:
“E laite?”
“Ca apo operadu sa fitza.”
“Istaiat in carrela ‘e nanti, fut de sos de Fenugeddu, gai los giamaiant a parallumene, ca endiant fenuju e musta.”
“E deo a la connoschia?”
“No, non creo. No isco ite fine at fattu, non s’est bida pius”
Su fitzu s’abizat de cantu sa mama fut restada iffastada, faghet finta de nudda e cambiat rejone, ma pensat chi li cheriat cuare caschi cosa.
Gavinu, non mancaiat mai, ogni istiu, de visitare sa mama-titta e, difattis, unu sero andat a domo de tia Pedrutza e, coment’e sempre, li giughet su gaffè, su tuccaru e i sos biscottos.
Sa mama-titta lu cheriat bene che unu fitzu.
“Mi, non fettas che s’annu passadu. No mi oghes perun’iscuja, una die ti chezo innoghe a bustare, ti cogo sos culunzones cun sa bagna de petta ‘e aveghe comente piaghent  a tie.”
“Emmo già enzo. Chenabura ene andat?”
“Già andat bene, ma non istes fui fui.”
Sa mama-titta, fut battia dai pius de vint’annos e daghi sos duos fitzos funt andados a trabagliare in miniera, fut restada sola, in d’una domitta chi li fut toccada dai su maridu, si campaiat cun su filonzu e fattende tremattas.
Cando fut naschidu Gavinu, sa mama  fut rutta malaida e non giughiat latte, tando l’aiant dadu a tia Pedrutza chi fut giovana e sana e giughiat su latte a broccas: Gavinu fut creschidu sanu, biancu e ruju che una melarosa, rassu chi pariat unu itelleddu.
Cando dutto’ Gavinu, fut andadu a bustare, s’abba fut già uddende in su furreddu e i su fiagu de sa bagna ch’aiat fattu  si ch’intendiat fintzas  in carrela.
Cosas de narrere nd’aiant medas, ca tia Pedrutza ischiat tottu sos pisigulos de sa idda e a dutto’ Gavinu li piaghiat a preguntare de unu e de s’ateru.
Finende de mandigare sa timbada e linghendesi sas laras, Gavinu aiat nadu:
“Fui dai meda chentza mi faghere una mandigada goi.”
E tia Pedrutzza: “Cant’isto preparende su gaffè, si fusti bonu, ti ettaisti in su canapè a ti reposare, tantu, cun su casdu ch’est fattende, a ue cheres andare?”
Duttor Gavinu, non si faghet pregare. Fut comente ch’esserat istadu in domo sua e s’imbracconat in su canapè afacca a su bascone.
A unu zestu puntu li narat: “Tata Pedrù’, tres meses faghet, apo operadu sa fitza de una piaghesa.”
“E de chie?” “De una zesta Maria Pes, a la connoschiat?”
Tia Pedrutza, chi fut addainanti de sos furreddos, a s’intesa de cussu lumene, addritzat unu pagu s’ischina, unu movimentu minimu, ma Gavinu si nd’abizat.
“Emmo, fut una tribulada chi chiscaiat fenujeddu e musta. L’aiant bogada a raida, ma primmu de naschere su busdu…
Coment’intendet sa peraula “busdu”  duttor Gavinu s’ammentat “Franca Pes, si naraiat  de Pes che i sa mama”
…fut ipparida e in bidda non si nd’at ischidu pius nudda, sosta che sale in abba.”
Sa riposta non l’accuntentat, s’istintu l’ippinghet a sighire sa rejone
“Cussa giovana ch’apo operadu, m’aiat nadu chi fut naschida in Casteddu.”
“Ah!  Tando fut feminedda.”
Poi si cagliat, ma issu , l’abbaidat fissu ippettende ch’aeret sighidu.
Tia Pedrutza, frighendesi sa barra cun sa manu, pariat indezisa si narrere o no narrere.
“Corome’, pro more ‘e Deu, no m’iscopies cun mama tua.”
“E ite b’intrat mama in custa rejone?”
“Giurami chi no ti essit manc’un alenu.”
Gavinu fut in sas ipinas:
“Como però chez’ischire…”
Tia Pedrutza faghet unu repiru longu, pariat impudada  de su chi che-li fut bessidu.
“Primmu de naschere tue, in bidda aiat comintzadu a s’ipasghere sa oghe chi babbu tou, chi fut podestà riccu e timidu, aiat ingraidadu a Maria Pes.
E primmu ch’esserat iscoppiadu s’iscandalu, mancari sutta sutta, in bidda l’ischiant fintzas sas puddas, si bi funt postas sas monzas, chi in dogni modu aiant chiscadu de la cumbinchere a atzettare su inari (e naraiant chi fut meda) chi babbu tou li cheriat dare, bastet de si ch’esserat andada da idda e s’aeret tappadu sa ucca.
Ma sa ucca no si l’at tappada anzis…
Maria Pes, fut bella giovana, geniosa,  ducada, ma briosa.
Offanedda, l’aiant pesada sas monzas, ca su babbu, chi che trabagliaiat in Germania, non si nde fut potidu occupare.
Ischiat leggere e iscriere ca l’aiant mandada a iscola e l’aiant imparadu a recramare.
A sos battosdigh’annos, sas monzas l’aiant mandada a teracchedda a una familia comente si toccat.
Sa tribulada non ischiat nudda de su mundu e, cando andaiat a su riu a samunare e bessiat a faghere sos cumandos, daiat troppa cuffidentzia a tottu e calicunu, cun caschi francu, si nd’approfittaiat.
Sos padronos tando che l’aiant bogada fora, sas monzas no l’aiant cheffida e Maria Pes aiat comintzadu a pesduliare peri sas campagnas, chischende gioga, fenujeddu e musta pro si campare.
Babbu tou puru, si nd’est aprofittadu e, daghi est bennida raida, creiat de si chel’iscatzare paghendela, ma issa non cheriat dinari, cheriat ch’aeret reconnoschidu sa criadura, dendeli su sambinadu ostru.”
A Gavinu non li fut bessende mancu unu tunciu, iscustende pariat un’istatua de mammaru.
“Maria Pes, chi non fut pius cudda pisedda ducada de primmu, pariat un animale cando calicunu chiscat de li leare su crionzu, ogni manzanu, si che piatzaiat addainanti ‘e su postale de su palattu ostru e babbu tou e mama tua funt brivos de s’accherare a gianna de carrela, ca issa che una pibera, lis abboghinaiat tottu su chi li eniat a bene, fut un’iscandalu continu; una die aiant giamadu sos carabineris chi che l’aiant giutta a presone. Daghi nde fut bessida, fut pius fiera ‘e primmu, chischende su dirittu de sa criadura a aere su sambinadu de su babbu.
Poi est sutzessu su ch’est sutzessu..”
“E ite?”
“Sa disgrascia de babbu tou.”
“Non nde fut ruttu dai caddu?”
“Gai aiant fattu crere a sa zente, ma…”
“Ma?...”
“Ma sa veridade est chi l’aiant acciappadu mostu cun su dossu a modde in s’oru de su riu, sa conca ischeveddada da unu crastu, a cara a terra.”
“E i su caddu?”
“Su caddu fut pasculende affacca. Dai sa die Maria Pes est iparida e no si nd’at ischidu pius nudda.”
“Ohi! Ite so intendende.”
“Mama tua dai su dolore e dai sa zantara nd’est  rutta malaida.”
“Laite sa zantara?”
“Ca custa rejone fut in bucca a tottu, fintzas fora ‘e idda: babbu tou fut connoschidu meda. Nd’ant iscrittu e nadu pagu de cosas, beras e falsas; chie faghiat sa paste a issa, chie a babbu tou, chie la narait cotta, chie la naraiat crua.
Ch’aiant fintzamenta misciadu sa pulitica, naraiant chi a Maria Pes l’aiant pagada sos busciviccos pro arruinare a babbu tou, chi no fut beru nudda, chi fut faula chi  fut issu chi l’aiat ingraidada, e chie lu podiat giurare cun d’una pesdularia che i cussa..”
Gavinu serrat unu mamentu sos ojos e li paret de idere su restrattu de su babbu chi sa mama teniat subra su comodinu: issu puru giughiat unu bellu neu in su cavanu mancu.