lunedì 12 dicembre 2011

Masgarida e Clara

 “…Dona Padre Onnipotente a questi tuoi figli la dignità del Presbiteriato. Rinnova in loro l’effusione del tuo Spirito di Santità…….”
fut preghende su Munsegnore ‘e Thatari, fut invochende s’Ipideru Santu subra tres preidereddos friscos friscos: tres giovanos de una idda de affacca funt appena diventados sazesdotes.
Pascale fut in mesu a sos ateros duos addainanti ‘e s’astare frunidu cun d’una tiatza de linu, bianca ricamada, in sos vasos sos fiores, chi una manu de artista aiat accostadu in armonia a duos candeleris de prata lughente,  ue si rifrettiant sas lumeras e i su sonu de s’armoniu, pienaiat de consolu totta sa  zente  chi fut in cheja.
Bostat appena sa conca a dresta e incrociat sos ojos bonos de sa mama, chi si fut bene lussada: s’isciallu, sa munnedda, sas bottas, tottu nou, s’aiat ammanitzadu pro cussa die bella, mancari sa cuntentesa non podiat essere cumpreta: issa in sa manu manca, giughiat duos aneddos, su sou e i su ‘e su maridu chi fut mortu dai pagu, chentza s’allegria  de idere su fitzu preideru.
Pro unu mamentu, Pascale, s’istorrat abaidendela e, li idet, tott’in d’una, pro sa prima osta, sos pilos canos e i sas pijas in cara; sa mama li fut imbetzende a fiancu e issu, chentza si nde serare; tando li paret chi su coro s’unfiet de un amore pius mannu pro cussa femina chi l’aiat dadu tottu e l’aiat fattu mannu.
Abbasciat sos ojos a terra, non fut pius iscustende su Mussegnore; che una frina lebia,   li passat un’ammentu  in sa mente:  sa femina, chi l’aiat battidu a su mundu, chissà  si fut ancora ia? Ma luego chiscat de ch’iscatzare cussu pessamentu chi si fut accheradu che unu ladru.
“….nell’unità dello Spirito Santo per tutti i secoli dei secoli.”
“Amen, Amen, Amen.”
ripondet umpare cun sos ateros, ma cumprendet chi, dai cussu mamentu, sa chi l’aiat dadu sa vida, aiat abestu sa gianna, fut intrada in punta ‘e pe e s’aiat chiscadu unu chizoneddu in su coro sou.
Si che coscat istraccu, chi fut aggiummai mesanotte, nd’istudat luego sa lughe, ma non drommit.
Aiat affrontadu una die longa, pienu de biadia e de gosu che unu cojuadu nou, cun sa mama a costazu che un’umbra, inghiriadu dai sa zente, parentes e amigos chi aiant festadu cun issu e pro issu.
Como fut solu, a s’iscuru, in silentziu, e, non resessiat a ponner sas briglias a sos pensamentos chi curriant che i su entu chi sulat a dogn’ala.
Si girat de fiancu istringhende in manu su Rosariu, sempre su matessi  Rosariu, chi non aiat perdidu mai, chi teniat che una relicchia ca  bi l’aiat regaladu sa mama,  sa die ‘e sa Prima Comunione, nendeli cun fide semplize, innotzenzia e grand’umilidade:
 “Cando ti coscas tenelu in manu, gai su dimoniu si che fuit “
Su babbu e i sa mama, mancari non aerent fattu iscolas mannas, funt de bonos sentidos  e onestos,  l’aint creschidu ducadu e in domo aiat repiradu s’amore pro Deu e pro sos poveros: fossi fut gai, chi fut comintzada sa vocazione sua.
Non l’aiant fattu mancare mai nudda, mai addaisegus de nisciunu, antzis fintzas calchi visciu l’aiant postu.
E cando lis aiat nadu, cun d’unu pagu de timoria, chi si cheriat fagher preideru, sa mama si l’aiat abbratzadu pronta a calesisiat sacrifiziu: sos tempos non funt bonos pro nisciunu, e aiat fattu tottus sos passos giustos, fintz’a che lu idere in Seminariu.   
Pascale, sonnu non nd’aiat pius e iscastavogliat su liberu e sos  vintott’annos suos.
Cun sa mente torrat a  unu ‘e sos ustimos seros, chi fut restadu cun issos, fut a punta a pastire a su Seminariu: poi chenadu, si  funt setzidos addainanti de sa ziminea, e i sa mama, fattendesi fortza, tott’in d’una, nde fut bessida, seria :
“Deo e babbu tou….., ti devimus narrere una cosa. Non est fazile, ma como ses mannu e primu chi l’iscat dai atere……”
“E ite ma’? Proite s’est trimulende che foza? Ba’,  e vostè non mi narat nudda?”
Su babbu,  chentza asciare sos ojos, sighende a morigare sa braja cun sa palittedda:
“Est bennidu su mamentu de ti narrere chi non ses fitzu nostru, chi ti nd’amus leadu dai minoreddu pro ti pesare….”
E si fut cagliadu mudu.
Pariat chi li fut manchende s’alenu, e li fut bennidu mancu  su coraggiu de sighire.
Gai, in d’unu mamentu, Pascale, fut bennidu a ischire una veridade chi mai aiat suppetadu.
Fut restadu un’iscuta chentza peraulas, ca, li fut passidu comente ch’esserant faeddende de un’ ateru.
Maridu e muzere si funt abbaidados a pare coment’ ippettende e timende.
Unu minut’appoi, però funt tottos tres abbratzados:
“Sezis bois babbu meu e mama mia istimados, pro me non cambia nudda ”
aiat ripostu de istintu.
Su babbu e i sa mama si funt liberados de un pesu mannu.
“A s’ammentat ma’ chi una osta fui torradu dai sa drottina  e l’aia nadu chi si giamaiat Masgarida che i sa mama de San Giovanni Bosco? Pro me vostè, at  a essere sempre mama Masgarida.
E gai  aiant postu una pedra subra a i cussa rejone.
Ma propriu istanotte li deviat intrare cust’oriolu?
Solu a paste ‘e manzanu, don Pascale, s’ingalenat e, coment’aberit oju, intende sos passos de sa mama e de atera zente ca  deviant  comintzare a pensare su ‘e faghere  pro sa Prima Missa. Bi cheriant chimbe dies e non podiant ippettare a s’ustimu mamentu.
Impamparriat su bascone:  su eranu casdu. aiat antizipadu sa fioridura de sas piantas, e, abbaidende  s’arvure de barracocco cun sos fiores tott’abestos allughidos dai su  sole chi bi toccaiat, aiat pensadu a  un chizzone de paradisu, e ringrasciat a Deus pro sa die bella chi fut comintzende e pro tottu su bene chi l’aiat dadu chentza nd’essere dignu.
Tzoccat sa mama chi, ancora pius  suggessionosa de su solitu, ammentat a su fitzu preideru, chi fut prontu su gaffè e chi aiat un’appuntamentu cun don Paulu.
Issu, si l’abbratzat forte:
“Mama Masgarida mia “
E, nende custas peraulas,  pensat immediatu:
“Chissà comente s’at a giamare….s’atera.”
Sos impignos des sas dies appoi sunt medas, dai manzanu a sero, at ite pensare.
Sa die, chi at nadu sa Prima Missa, li fut paffidu de essere in d’un’ateru mundu. S’ait iscrittu sa preiga pro non s’ismentigare nudda e l’aiat cuncruida pedende s’aggiudu de Nostra Segnora: chi l’aeret accumpagnadu passu passu in su caminu chi fut comintzende, comente ogni mama accumpagnat sos fitzos cun amore e accunostu.
“ Ma sa mia laite m’at abbandonadu? “
li passat in sa mente.
Dai tando, diventat coment’e un’abitudine su si l’ammentare ogni die in sas pregadorias e, comintzat a si fagher logu, sa gana de ischire sa veridade.
Dai s’attu de naschida e dai s’attu de Battijmu non resustaiat nudda, non b’aiat perunu indicu chi li podiat servire, no ischiat a ue s’appigliare, ma no si resinnat.
Timende però, de li dare dipiaghere, non aiat mai tunciadu de custa rejone cun sa mama chi fut imbetzende serena.
Ma benit sempre su mamentu chi sos filos s’istrobojant.
Fut passadu tempus e don Pascale fut rettore in d’una idda minoredda e si ch’aiat giuttu sa mama a vivere cun issu.
Mama Masgarida, cando fut oramai affacca a sos ottant’annos, unu sero frischitzolu de Santuaini, si fut sentida male e, in giru de pagu tempus, si fut aggravada.
Pagas dies primmu de morrere, unu mamentu chi funt restados solos mama e fitzu:
“Pasca’, lea cussa busta ch’est in fundu, in s’ustimu calasciu de su cantaranu.”
Issu la leat, incuriosidu l’aberit e b’acciappat unu foglittu pigiadu in duos, cun d’un’indiritzu de Roma iscrittu a lapis e unu restrattu betzu meda, iscoloridu, incribuccidu, ma si podiat sebestare un omine e una femina giovanos chi  pariant cojuados noos.
“E i custos chie sunt?”
Sa mama cun d’unu filu ‘e alenu, li ripondet:
“L’amus acciappada in mesu a sas fascas, cando ti nd’amus leadu e ti l’apo remunida fintzas a i como.”
Cussu restrattu abolottat unu pagu a  don Pascale e l’aggiunghet un oriolu nou.
Si procurat una lente. Setzidu addainanti ‘e su bascone, a sa lughe ‘e su sole, osservat dogni pasticulare: a manca b’aiat una pastera de colovuros, in posa addainanti a unu bascone cun sas gelosias serradas unu giovanu chi pariat unu graduadu ca a calaizu s’idiant sas mustrinas in coddos, comente a calaizu s’idiant sos trattos de sa cara.
Sa femina a costazu, fut appena pius bascia, Sos pilos pijados a mogne, oji madura,  su estire giaru, cun sa chintoza in chintu, mutzu fintz’a benujos e i sa buscighedda  in manu.
Bostulat su restrattu e b’aiat iscrittu cosa, chi  su tempus aiat aggiummai iscanzelladu in su tottu, ma aggiuendesi cun sa lente e cumpretende cun su lapis calchi littera, resessit a leggere: Tripoli… agosto 191.. s’ateru numeru pariat unu duos, ma podiat essere puru unu tres o unu chimbe.
Istat un’iscuta manna pessamentosu: ite aiat de idere issu cun Tripoli?
Dai cussu mamentu, su disizu de ischire chie funt su babbu e i sa mama non est pius un’oriolu, ma una netzessidade.
Comente fut ipirada sa mama, don Pascale, imbenujadu addainanti ‘e su lettu, s’aiat fattu una chedduta de piantu.
Passada caschi die, sa vida in sa cheja, sighit coment’e primmu.
Ogni tantu, abbaidaiat su restrattu chi s’aiat postu subra su comodinu: cussos duos deviant essere su babbu e i sa mama, antzis nde fut seguru e fu dezisu de nde ogare azolas.
Incomintzat s’annu nou, su 1950, s’Annu Santu; s’occasione giusta pro andare a Roma e comente in d’ogni cheja, issu puru osganitzat su gruppu ‘e sos peregrinos pro su giubileu. E a lampadas che fut in Roma.
Unu manzanu chi fut liberu dai sas funtziones, don Pascale, tzoccat in su postale mannu de unu palattu antigu cun sas inferriadas in su bascone.
Dagh’at bidu chi fut unu preideru, sa monza lu rezit in d’unu salottinu, pronta a li dare totta s’astifascione.
Issu aiat cheffidu idere calchi documentu.
“Non podimus, sos archivios sunt segretos, non poto de peruna manera, pro nisciunu”    Ma, daghi don Pascale, li porrit su restrattu e legget Tripoli si faghet seria:
 “ Non poto… ma…. non ch’at peruna regula chi impidit de faeddare; como giamo una monza etza, est mesu susda, ma ischit tottu de cust’istitutu.”
Non fut una chi si faghiat pregare:
“Tantos annos como, cando so intrada innoghe postulante, ch’aiat una coghinera chi si giamaiat segnora Clara, una femina sicca che linna de pagos faeddos chi fut poi mosta disiga.
Deo, in sos seros de istiu, mi ch’andaiat a pregare in fundu a su giasdinu e una die b’ap’appidu a issa setzida succuttende ed est  dai tando, ch’isco sas tribulias  ch’aiat passadu.”
Don Pascale at comente ‘e unu tremidu, ma non tunciat e sighit a iscustare.
“Segnora Clara, a vint’annos, si fut cojuada cun d’unu tenente e cun issu fut pastida in Libia. Viviant cuntentos in d’unu villinu in sos intorinos de Tripoli, ma fut bastada un’ora pro idere tottu sas isperantzias andadas in fumu.
Fut in otto meses, cando unu manzanu, tott’in d’una, si fut pesadu un’abolotu in su giasdinu.
Si fut accherada e unu collega e grand’amigu de su maridu, cun sa divisa tott’istratzada l’aiat agganzada a unu bratzu e, trazendela, l’aiat cuada addaisegus de unu muru salvendeli sa vida.
Pagos minutos appoi, sa domo sua fut totta allutta.
Fut restada gai sola cun sa criadura chi giughiat in su sinu, su estire chi giughiat in dossu, sas bottas chi giughiat in pes.
Cun ateros disiperados, l’aiant imbascada, fut torrada in Italia e in trenu a Roma.
A s’arrivu, daghi si fut bida chentza nisciunu, chentza ischire a ue andare né a cale Santu pregare, enit mancu e ruet in terra dimajada.
S’ischidat in s’ipidale in ue naschet unu masciuttu. L’aiat postu Micheli che i su maridu.”
“Cussu Micheli so deo.”
fut a punta a narrere, don Pascale, ma sa oghe si li frimmat in bula.
Sa monza sighit su contu:
“Daghi si fut torrrad’ a  acciappare  sola che una vera, in custa zittade manna, cun su pitzinnu sempre panghende dai su famine, ca mancu latte giughiat, cun s’anima istratzada, ch’aiat postu su fitzu in sa roda de cust’istitutu, si no ateru l’aiant apidu dadu a mandigare”.
Cun sa cara che mostu e i sa tudda rea rea, issu, pedit unu ticcu de abba.
Sa monza sighit a cumprire su contu.
“Nachi dogni die torraiat a preguntare a masseur si ch’aiat bisonzu de calicuna, fintzas chi l’aiat leada  a aggiuare in coghina.
A sa cua l’aiat torradu a bidere; li eniat s’istintu de l’abbratzare e de si che fuire cun su fitzu, ma ite vida li fut toccada a i cussa criadura, cun issa, pessighida dai sa malasoste?
Sa die chi una coppia, si che l’aiat leadu, meraculu non si li fut iscoppiadu su coro; in  mesu de sas fascas, l’aiat postu una busta”.
Sa monza accroccat su postale, e Micheli, antzis don Pascale, non s’abizat mancu chi fut pioende.
                                                                                   
( Masgarida e Clara, terzo premio PAULICU MOSSA,  Bonorva 2010 )
                                                                                    

                                                                      







domenica 27 novembre 2011

AMIGOS

Micheli e Filippu: su destinu los aiat fattos incontrare cando ambos duos aiant appena noe annos. Filippu non fut naschidu tantu in bona luna: sutta sa domo, chi su terremotu de Messina nde lis aiat bettadu in cuccuru, funt mortos su babbu e duas sorrigheddas.
Non s’ischiat pro cale meraculu de Deu, issu nde fut bessidu biu.
Fut ancora drommidu a sonn’isostu et est istadu tott’unu: su fragassu chi non si podet mancu pensare e i sa mama  chi l’agganzat a unu bulzu e, istringhendelu cun totta sa fotza chi giughiat in corpus, che l’aiat trazadu a carrela. Non s’idiat nudda ca fut ancora notte manna, su piubere chi si fut asciadu nde l’aiat pienu fintzas sas pibiristas e dai chelu, pariat chi funt bettende abba a istegnales. Attontadu in cuss’ifferru congiuntu, sa mama lu tiraiat currende fattu a calicun’atere, ma nisciunu ischiat a ue si dare.
A peus de ogni male si fut pesadu calchi fogu: pariat  s’iffinimundu. Solu a past’e sero, marineris chi faeddaiant una limba furistera, los aiant radunados cun pius de ateras chentu persones e infustos, bruttos, assustados, famidos che los aiant fattos pigare a unu bastimentu. Unu l’aiat cavaccadu cun d’una cobesta e l’aiat dadu a biere. Issu e i sa mama, funt istados pius de vinti dies in d’unu campu de radunu in  Napoli.
A mannu, Filippu pius de su famine, s’ammentaiat su frittu patidu chi che li fut intradu in ossos e pariat chi non che li fut bessidu mai.
Cun sa mama, sempre pius disiperada, funt andados attappa attappa, fintzas chi nde funt imbattidos in Sardigna e aiant acciappadu acolloccu in d’una iddighedda disgrasciada: poveros in mesu de ateros poveros chi però luego los aiant accunostados e amparados che duos putzones acucuados in su nidu a poi de sa tempesta.
Dai cando su rettore de cheja dai sa trona, aiat preigadu chi fut arrivida a bidda, cun su fitzu, una furistera chi si fut savada dai su terremotu disastrosu e chi fut povera che Gesu’ Gristu  in sa rughe,  ca issa e i su fizu, aiant solu su chi giughiant in dossu, tottu, sos chi podiant e puru sos chi non podiant, lis aiant dadu calchi cosa ca attiant su dolu.
Sa mama una feminedda minuda, cun sos cavanos incherados e signados pius che dai su tempus, dai sos iprammos. cun sos ojos rujos e lagrimosos, pariat  disiga. Fintz’a cando non funt resessidos a si buscare duas retes cun d’unu saccone de fotza de triguindia, sas primas nottes, Filippu aiat drommidu in terra, intro de unu canistreddu assaccarradu cun d’unu cappottinu etzu.
Fut gia’su mese de mastu, e don Sebustianu, su rettore, che l’aiat cheffidu giughere su matessi a iscola, pius pro non lu lassare isveladu in carrela chi pro li faghere imparare calchi cosa Aiat arregionadu cun sa mastra chi primmu aiat isconchinadu, ma poi, pro non narrere chi no a su retttore, l’aiat fattu setzere affacca a Micheli.
Micheli non fut mai bessidu dai sa idda in ue fut naschidu. Su babbu fut pastore e, sa familia sua, mancari in tempos feos meda, dadu chi aiat una cobestura subra cuccuru e unu bicculu de terrinu piantadu a ostaliscia si la passaiat mezus de ateros, chi batariaiant dai manzanu a sero pro che tirare sa vida. Micheli fut su pius minore de tres frades tottu a s’iscutza chi comente funt ippulighittados, ch’istaiant in su cuile pro aggiuare su babbu, a issu invece, l’aiant mandadu a iscola.
Sos ojos curiosos de sos pitzinnos funt tottu subra a issu; Micheli primmu l’aiat abbaidadu un’iscuta cun duos ojos ladinos, lughidos, allegros e poi, tott’in d’una, l’aiat isgantzadu su risu. Pro Filippu, chi non ischiat mancu in cale mundu fut, cussu gestu fut istadu  una cosa manna chi l’aiat ippastu su coro. Cantu sa mastra est istada arrejonende cun su rettore, Micheli li preguntat:
“Comente ti giamas?”
“Filippu… e tue?”
“Micheli”
A sa essida, in fila, si funt leados a manu tenta e, comente che sunt in carrela tottu sos cumpagnos l’inghiriant. Micheli li narat:
“Daghi ustas, a bessis a giogare?”
“Si cheret mama, emmo.”
E i su sero matessi, Micheli regalat, a i cussu pitzinnu connoschidu dai pagas oras, unu  tiralastigu, su mezus chi aiat.
Comintzat in cussu mamentu, pro mmore de su dissignu de Chie est pius in astu de nois, su caminu de duas vidas chi mancu sa moste at ischirriadu. 
Istaiant affacca e, cantu fut durada s’iscola, Micheli passaiat dogni manzanu a lu giamare e umpare s’avviaiant andende e arrejonende. Filippu fut de indule ona e i sos ateros aiant imparadu a lu cherrer bene e a l’aggiuare, ma Micheli fut su pius coriale cun issu.
Su sero faghiant sos compitos umpare: Filippu mancu liberos aiat  e non fut tantu lestru contende, ma Micheli sempre prontu li daiat tottu s’aggiudu chi li podiat dare. Poi giogaiant e si dividiant ogni cosa, fintzas calchi bicculu de pane chivalzu cando l’aiant pro merenda.
A Pasc ‘Abrile, sa mama de Micheli, aiat giuttu a sa mama de Filippu, unu piattu de papassinos e unu bicculu de petta de anzone e, cun cussu, mama e fitzu aiant passadu sa die  de festa, attatos e cuntentos.
Sos amigos nachi sunt unu donu de Deu. 
In su primm’istiu chi Filippu aiat passadu in sa idda, chi est poi diventada sa sua, sa cumpagnia e i s’affettu de Micheli funt istados importantes pro che barigare su mamentu feu de disaura e de difficustade: sa presentzia de sa mama totta estida de nieddu chi, ogni tantu si faghiat una chedduta de piantu, s’ammentu de su babbu e de sas sorrigheddas chi li mancaiant, funt una pelea chi lu turmentaiat de continu e a bostas intr’e notte si nd’ischidaiat a issustos.
A de die aiat sempre pius pagu tempus de pensare; comente si pesaiant, Micheli e Filippu si chiscaiant a pare e in sas dies longas e casdas non s’istraccaiant mai: giogaiant a currere, a ballas de avinu, cun sa morrocula, cun su tiralastigu andaiant a for’e idda pro catziare sos fufferatzos e i sas tilighestas, in sos rios chiscaiant su giuru, pigaiant a sas avures lebios e lestros che duas battos, iscurritzaiant in sas binzas a si faghere una mandigada de ua appena comintzaiat a ammadurare. Una die aiant acciappadu una corroncia cun s’anchighedda truncada, si che l’aiant giutta a domo e l’aiant curada e dadu tentu fintzas a cando no fut sanada.
Calchi mancantzia puru, lis est capitadu de faghere e si difendiant unu cun s’ateru contr’a tottu.
Ma non funt gai pesdularios, antzis faghiant sos cumandos e calchi trabagliu: puru su babbu de Micheli los giughiat a campagna e issos l’aggiuaiant a ippedrighinare, chiscaiant zicoria,  aiant imparadu a musghere, accogliant e faghiant sas fascias de linna e nde las battiant accoddu a dom’issoro pro fagher su fogu.
Finida sa cuinta, los aiant approvados, in cue si funt frimmos e, de accosdu ‘e pare, s’aiant chiscadu trabagliu: comente malianis fraigamuros.
Sa pitzinnia issoro fut istada ipessamentada: aiant passadu e cundivisu allegrias, cuntentesas, festas, calchi dipiaghere, timorias, sentidos, su pane de sa vida: unu faghiat paste a s’ateru de ogni cosa; mancu frades gai. Funt creschidos amigos, chi no dividiant mancu su lettu, e si cunfidaiant tottu a comintzare dai sas primas simpatias pro calchi ajanedda. Non passaiat die chi non nd’inventaiant una, appoi de su trabagliu, bessiant umpare, funt buglistas, sempre prontos a ciascos e risos, e mai si funt acciappados in mesu de brigas; s’accuntentaiant de pagu e i su tempus de sas iperantzias, che lis fut barighende serenu mancari in sa povestade.
Ma cussa die malaitta de frealzu, chi aiant retzidu sa castolina ruja, aiant cumpresu chi su tempus bellu pro issos fut passadu; sa Patria aiat tzoccadu in dom’issoro e non podiant narrere chi nono.
Sa gherra fut durende pius de cantu  si creiat e i sas notiscias chi nde atiant dae su fronte, non funt mai onas; dai pagu totta sa idda ch’aiat accumpagnadu a su campusantu, unu giovanu chi fut una lastima. Fut pastidu cun s’atera leva, bellu che unu fiore, forte che unu gigante e nde fut torradu in su baule. S’oriolu in sa zente fut aumentadu e non solu ca  fut comintzende a mancare fintzas su netzessariu pro vivere.
Los aiant arruolados ambos duos, in su matessi battaglione, sos lettos affacca in sa matessi camerada, umpare in trincea.  Sa luntanantzia dai domo, sas difficustades, sos perigulos de ogni mamentu, cun sa morte sempr’addainanti, los aiant aunidos ancora de pius e, cando s’acciappaint in situassionses feas, aiant leadu s’abitudine de si chiscare cun sos ojos: fut unu modu de si dare coraggiu ca, funt seguros chi,  in casu de bisonzu, unu fut curridu in aggiudu ‘e s’ateru. 
S’attaccu fut comintzadu chitto e, appoi de tres oras de cumbattimentu furiosu e crudele e i s’assaltu all’arma bianca, in cuss’ifferru de boghes, de orulos, de piantu, de piubere, de sambene, non si cumprendiat pius su babbu cun su fitzu.
Deu nde ardiet a cristianos, comente si presentaiat cuss’astura: su bisestru de cussa die l’ant potidu contare appoi in sos liberos cun sas peraulas giustas chi aggiuant a  immaginare, ma non bastant a ipriccare su masellu chi bi fut: mostos e feridos tott’a misci’a pare. 
A unu tzertu puntu, su tenente affannadu dat s’osdine a sos sosdados de si retirare dai cussa postassione pro andare a gherrare in d’ un’ateru trettu. Tottu sos  giovanos chi si reziant ancora ficchidos, current fattu sou.
Addaghi  s’acciappant a riparu, addaisegus de un’ippuntone de rocca, Filippu chiscat s’amigu cun sos ojos e s’abizat chi bi mancaiat: aiant lottadu si podiat narrere a costazu de pare ma in su mamentu non lu fut bidende.
Abboghinat a su tenente:
“Deo ando a lu chiscare.”
“No, tue non ti moves da innoghe, mira chi est un’osdine.” 
Cuss’osdine Filippu  non l’at rippettadu. 
Su disiperu l’at postu sas alas: curret, curret  giamende a Micheli  a boghe asta e torrat a su campu in ue aiant gherradu: un’isterrida manna, ipozada, sicca cun giovanos ippramminados a dresta e a manca, mostos e muribundos in mesu a crastos e unu bascaramine chi non s’ischiat nemmancu da ue fut pioppidu, cun su fiagu de su sambene chi lu fut bulluzende, chentza podet dare sullevu a chie illongaiat su bratzu pedende aggiudu. 
Filippu a calaizu acciappat a Micheli pienu de sambene e i sa conca cun s’elmetto pendulende, mujada subr’a un’ateru cristianu: fut agabende, ma dagh’intendet sa oghe de s’amigu, aberit appena sos ojos e cun d’un’ifforzu cun s’ustimu alenu. 
“Fui seguru chi enisti, ti fui ippettende, non mi che podia andare chentza ti saludare e chentza ti dare custu.”
In sa manu fut istringhende unu breve de Sant’Antoni.
“ E deo non ti podia abbondanare innoghe.”   
Est sa riposta de Filippu e intantu li dat a biere dai sa burraccia.  Nde l’isganzat s’elmetto chi che loddurat luntanu e si lu garrigat accoddu chi fut appena ipiradu.
A cantu aiat potidu che fut arrividu  sueradu  e cun s’alenu cutzu, addainanti de sa trincea; tott’in d’una, una balla sola li trapassat su tuju. 
Ruet a bucc’a terra e Micheli a fiancu cun su bratzu destru subra palas, comente chi l’esserat abbratzende s’ustima osta.
Non aiant barant’annos in duos, funt giovanos, bellos, cun totta sa vida addainanti, aiant fattu tantos dissignos umpare: funt invece isterrijados in terra imboligados  de sambene, de suore, de  piubere   e de ludu, solu duos numeros de aggiunghere a un’elencu longu: sa malasoste los aiat ipettados amboduos in sos roccalzos de sa Bainsizza.

Amigos, secondo premo ELIGHES ‘ UTTIOSOS, Santu Lussurgiu 2010 )

mercoledì 16 novembre 2011

Mal’astru

Fut s’ustima dominiga de triulas, e i sos bajanos funt fattende sa festa de Sant’Antoni. S’oberaju e i su cumitadu, aiant fattu sas cosas in mannu e, pro su sero aiant ammanitzadu  sa cursa de sos caddos in sa pista.
A sas festas de sos santos chi duraint duas o tres dies, partezipaiat totta sa idda, non solu a su peperu, sa Missa cantada e i sa pruntzessione ma puru a sa gala e a sos ateros divestimentos.
Aggiummai in dogni domo b’aiat istranzos e faghiant pranzadas cun d’ogni bene de Deu, fut un’occasione de grand’allegria chi ch’iscatzaiat sos pensamentos de ogni die.
Ma cuss’annu, su 1945, non fut festa pro tottu.
In s’ispidale, grave, cun sa matta unfiada, fut ricoverada Ciccia, una femina chi aiat passadu dai pagu sos trint’annos, ma pariat una etza: sa vida tribulada, sa povestade e i sos affannos, l’aiant iffregurada;  li funt restados, de sa  bellesa de sa gioventude, solu sos ojos nieddos e mannos, bellos che duos pinnadellos.
Fut restada offanedda dai minore: su babbu, chi fut mortu a dolore de costazu, aiat lassadu in sa povestade una criadura e i sa mama, chi pro la campare, daghi ateru rimediu non aiat, si fut allogada in d’una domo de nobiles
Daghi fut immannitada, Ciccia, pariat unu fiore, frisca che una  rosa appen’abesta cun sas pibiristas  longas, sas fossittas in cavanos, cun su nare chi pariat fattu a pinzellu, sa ucca de corallu e i su pizu de sa cara, vellutadu, faghiat bostare pius de unu giovanu, daghi passaiat in carrela.
A su bisonzu  che l’aiat finida, issa puru teracchedda, in sa matessi domo, cun sa mama.
E, coment’est, comente no est, su padronu l’aiat ingraidada.
Sos primmos meses fut resessida a cuare in s’istadu chi fut, fintzas a sa mama e aiat sighidu a tribagliare coment’e sempre; ma, s’ischit chi  o a chitto o a tasdu deviat bessire iscobiada e difattis, una die chi Ciccia si fut sentida male suighende, sa mama cumprendet  chi fut beru su serrone chi li  fut abolotende sa conca. Dai calchi die.
Primmu li dat unu anzu che ainu, frastimende contr’a i cussu pudidu de su padronu, contr’a issa e a  su fruttu chi giughiat in sas intragnas e poi nd’arejonat cun sa padrona chi, no at bisonzu de faghere preguntas, pro ischire chie aiat fattu su dannu.
Prima chi s’esserat’ippasta sa oghe in bidda, donna Madalena, falza che dinari malu, preparat unu fangotto cun sas cosigheddas betzas de sos fitzos, ponet pagos soddos in manos de  Ciccia e che la ogat, imponzendeli  de non narrere nudda a nisciunu.
In d’una notte de ifferru, chi pariat chi si funt pesados tottu sos dimonios, cun su entu chi sulaiat in carrela, paliende piubere, attapende giannas e bascones, naschet unu mascittu.
Ciccia, li ponet Nanni  pro pesare su babbu mortu, cun su sambinadu sou, chi fut su marcu ‘e s’infamia a vida.
Mancari in sa povestade, su pitzinnu creschet appetitosu, bellu che sole, sanu, ojos nieddos, pilos aneddados, assimitzaiat  tott’a issa..
Daghi fut immannitadu, una die, gioghende a morrocula cun d’unu fiottu de pitzinnos, Nannigheddu si fut atzuffadu cun d’unu paggittu imbeleschidu de affacca e, sa bighina, giagarendechelu dai gianna sua, piena de velenu, l’aiat nadu:
“Bae...essimiche dai nanti, su burdu de don Remundu.
Cussas peraulas,  a Nanni non che l’intrant in d’un’origia e che li essint in s’atera, pianghende  curret a ue sa mama e li preguntat ite cheriant narrere.
Ciccia, chi fut sempre incogliende su mamentu de dever narrere a su fitzu sa veridade, comente podet, l’ispiegat chi issu fut naschidu in mal’astru ca non aiat babbu e chi issa in sa sotziedade, non aiat perunu cussideriu. (In tempos de tando, una giovana chi, sende ajana, faghiat unu fizu, de pesdida la leaiant e de pesdida la lassaiant.)
Nannigheddu chi fut sensibile meda, l’iscustat a sa muda e, in su matessi mamentu chi at bidu a Ciccia, cun sos ojos pienos de lagrimas, si faghet omine, inghiriendela l’abbratzat comente a l’amparare dai su mundu. Non narat nudda, ma, dai sa die, est cambiadu. Mustrat un’attaccamentu pius fieru  pro sa mama, pius affettuosu: li faghiat tottu sos cumandos, gabosu e attentu, istaiat sempre cun issa, comente chi l’aeret cheffida ricumpensare de tottu sos sacrifitzios, in chisca de li fagher’immentigare sas affrissiones patidas e, a pianu a pianu, si fut alluntanadu dai tottu sos cumpagnos.
Fut creschidu puru in astaria, aggiummai ch’aiat sighidu sa mama; sos pilos nieddos ipricaiant in sa cara bianca e ruja e i sos ojos li lughiant prefundos.
Viviant solos, in carrela ‘e Santu Pedru, in d’una domita cun sa cobestura  a incannitadu chi cando pioiat, fintzas s’abba b’intraiat.  
In d’unu chizone bi fut su lettinu cun d’una fressada tappulada, in ue drommiat issa, unu comodinu in mesu e affacca una cuscia cun sa cocce violitta pro Nannigheddu, in cabitta unu cruzifissu mannu cun sa pramma beneita.
A s’ater’ala b’aiat unu gasdarroba, a fiancu una banchighedda cun duos moitteddos, sutta su bascone su furreddu. In terra  fut a immasdu; pro sos bisonzos bessiant a s’ostigheddu.
Poveros chi non benit bene a lu narrere, in domo issoro non b’aiat manc’ abba in brocchitta;  sa mama sempre teracc’anzena e issu non istaiat mai chentza faghere nudda: chiscaiat gioga, coccoide, cugumeddu, andaiat a musta e faghiat linna. Nisciunu l’aiat  pius bidu  iveladu gioghende in  sas carrelas.
Nannigheddu non fut andadu mai a iscola, fut unu lussu chi non si podiant permittere.
In sos seros frittos de ierru, Ciccia acciappaiat su fog’atzesu, daghi torraiat a domo e, primmu de si che coscare, si setziant affacc’a pare, cuntentos, a s’iscasdire inghiriados in su brajeri: sa mama, li naraiat sos contos  de sos tempos antigos, e s’accunostaiant pari pari. Cussu fitzu de oro li pienaiat sa domo e li bastaiat.
In cussu  sapadu manzanu de triulas chi Ciccia si fut sentida male, borulende pro sos dolores a sa matta, Nannigheddu assustadu fut  curridu a giamare zente e aiat postu fattu, cando, subra su barrocciu de tiu Nanzeleddu, che la funt  pighende a s’ispidale.
A s’intrada, una monza, chi de cantu fut areste, la giamaiant “sa pibera”, chi non faghiat mai un’isganzada de risu,  ponzendeli sa manu in pettorras, lu frimmat e  non lu lassat passare.
“Torna a casa, a lei ci pensiamo noi”
li narat ippiachita e  che lu serrat fora.
Nannigheddu, tando, si setzit  in s’iscalina ‘e pedra baina, solu, fintzas a s’ora de sas visitas.
Tottu su tempus chi l’aiant lassadu, ficchidu affacca a su lettu, aiat istrintu sa manu de sa mama in sas  suas, abbaidendela cun dolu, ma, fattendesi fotza, chiscat de la cunvostare:
“Dah… mà, at a bidere chi in pagas dies torrat a domo.”
Ciccia, cando su fitzu fut pro si ch’andare, mancari cun s’alenu cutzu e i sa oghe chi li essiat che unu pìulu, li faghet caschi raccumandassione:
“Non t’immentighes de frisciare sa gianna istanotte”
 e si l’abbratzat  cun sos ojos infustos.
Su  sero Nannigheddu, cantu fut ippettende ch’esserat bennida s’ora de s’intrada pro torrare a visitare sa mama, aiat postu fattu a sa banda musicale chi, dai domo de s’oberaju fut andende a su  cuventu de Santu Frantziscu, pro su pepperu.
Tottu funt allegros, lussados, issu ebbia giughiat sos calzones tappulados: su sonu de su tumbarinu de Deboletza si  ch’intendiat in sos buttorinos e i sos pitzinnos a trumas, curriant fattu.
Solu, chenz’amigos cun sa morte in su coro,  addainanti de Sant’Antoni, narat unu Babbu Nostru, s’orassione chi narait dogni notte prima de si drommire.
Sa dominiga, a fatta de die, sa monza, passende in sos camerones de sos malaidos, intendet comente unu murrunzu e si serat chi, sutta su lentolu, Ciccia, moriga moriga, cun s’affannu si fut lamentende in su sonnu.
S’accociat e la toccat. Sa malaida at unu tremidu e s’ischidat:
“Ohi ite sonnu malu ch’apo fattu, ite significu feu, apo idu…..”
Ma sa monza astriada, non la lassat finire:
“Non voglio sentire stupidaggini, non ho tempo da perdere.”
Girat de palas e si ch’alluntanat chentza li dare perun’astifascione, tettera che roccu, cun sas alas de sa cornetta chi faghiant su entu.
Ciccia l’abaidat ancora tremulendesi che foza e fintzas sas ateras malaidas chi funt in su camerone, restant siccas che linna.
Tottu su manzanu agitada si ostulaiat a un’ala e a s’atera chentza pasu, cun sa ucca ‘e s’istogomo frisciada, pensende ai cussu sònniu feu chi non che li cheriat bessire dai conca.
Si fut appasiguada solu dagh’aiat bidu su fitzu e l’aiat nadu su sonnu a filu e a sinnu. Pariat chi si fut liberada da unu pesu cando Nannigheddu nde fut bessidu:
“Ma’, e cantas bostas m’at nadu chi sos sonnìos non sunt beros e non si bei devet creere !”
Primmu de la lassare, in finitia de sa visita, l’aiat abbratzada forte istringhendeli sa manu:
“Già torro istasero.”
Daghi su fitzu fut affacca a sa gianna lu giamat insegus e li narat:
“Istasero tramunadi, ponedi su entone e i sos catzones noos”
Nannigheddu torrat a domo; sas carrelas assoliadas  a i cuss’ora, funt boidas, ca, a sa essida de sa Missa cantada, sa zente si fut retirada a si faghere una bella mandigada in galavera  e in cumpagnia.
Nisciunu s’est ammentadu de cussu pitzinnu difortunadu: mancu una ighina chi si siat attrivida, non naro a si che lu giugher’a bustare, ma assumancu a l’apporrire unu piattu de cicciones.
Seriu che morte si setzit solu in sos battor  muros, sos cuidos subra sas ancas e i sa conca  appoggiada a sos punzos. Restat gai, frimmu un’iscutta manna, meledende; poi tott’in d’una, si nd’asciat, si tuccat e torrat a s’ispidale chi funt aggiummai sas duas e mesa.
Fut tottu in silentziu e unu pagu a s’iscuru, ca in s’istiu serraiant sempre sas postettas, non s’intendiat mancu una musca  olende: sos malaidos funt ancora reposende appoi ustadu, cando Nannigheddu, chi aiat acciappadu su portale abestu, fut pigadu in s’iscala e aiat ippintu sa gianna chentza fagher tzoccu perunu.
In su curridore, trattenzende su repiru, abbaidat a manca e a dresta, non bidet a nisciunu e, in punta de pè, ponet pagos passos serente su muru e ch’intrat in su camerone, lestru chi pariat una tana de muru :
“Ma’, ma’, drommida est? Deo so.”
“Oh, fitzu me’, e coment’as fattu a intrare?
“ A sa cua, so istadu fostunadu chi non m’at bidu cussa majalza.”
“Mandigadu as?”
“Emmo”- mancari non fut beru- E a issa, ma’, calchi cosa l’ant dadu  oe?”
“Solu unu ticcu ‘e brou”
Che un’umbra mala, accolla, in sa gianna de su camerone, cussa monza chentza caridade, bessida  non s’ischit da ue,  chi pariat chi lu cheriat iffeschire cun sos ogios, li ettat  una boghe de fogu:
“E tu perché sei qui?”
A i cussa boghe fea, si girat attuddadu e, abbaidendela  e improrendela cun sos ojos chi attiat su dolu, ripondet aggiummai a s’iscugia:
“A bidere a mama. Lessam’innoghe, non do mattana, isto frimmu  in d’unu chizoneddu chi non m’idat nisciunu”
“Fuori, immediatamente.”
“Fetassi sa caridade, lessemmilu affacca”
Fintzas un’atera malaida, setzendesi un su lettu, s’attrivit a narrere:
“Non nos distubat, già semus ischidadas”
“Nessuno ha chiesto il suo parere. Tu fuori.”
E che l’istrampat fora  in malu modu chentza li lassare  mancu su tempus de si basare sa mama.
Nannigheddu no aiat boza de torrare a domo, cun su coro tripiadu, s’incaminat in sas carrelas, chischende sos oros de s’umbra, ca fut fattende casdu meda e, chentz’ischire mancu comente, si ch’agattat in sa pista a s’ater’ala ‘e  idda, in ue fut tottu prontu pro faghere currere sos caddos .
Issos funt già iscurritzende in mesu a sa zente chi fut meda e fut ancora tott’ippasta andende e torrende: s’intendiat risos e ciascos, sonos de trumbittas, boghes de pitzinnos…
Tott’in d’una, s’intendent borulos malos chi faghiant pigare sa tudda:  sa zente comintzat a currere assustada, e si pesat un’abolotu  chi no benit bene: a  primmu niunu cumprendiat proite.
Che unu lampu s’ippasghet  sa oghe chi fut sutzessa una disgrascia mala: unu caddu aiat cattigadu e aiat mort’unu pitzinnu.
Una manu piedosa, aiat serradu sos ogios de Nannigheddu e l’aiat  cavacadu cun d’unu lentolu biancu, in mesu a sa zente pianghende ipprammada.
Sas malas novas olant e intrant in dogni domo: in d’unu sinnu totta sa bidda s’ippupulat,  in pagos minutos puru sa carrela de cuventu si pienat de zentoria e sa festa si garrigat de dolore e de piantu.
De Nannigheddu, chi fintzas a un’ora primmu, nisciunu si fut ammentadu, tottu si pienant sa ucca, bantendelu,  lastimendelu e, fossi, proende unu pagu de remossu, sas chi calchi osta non l’aiant abbaidadu tantu de bon’ogiu ca non fut de zente, ca non fut atere che unu …burdu .
“Ite fitzu onu!” “S’iscureddu!” “Ite fine fea” “Povera mama” “A ratza de destinu malu chi l’est toccadu!” “Chie naschet diffostunadu…” ”Nachi b’est totta sa giustiscia” ”E cantos annos podiat aere?”  ”Ma a s’ischit chie l’at mortu?” ”Nachi est furisteri”…
Tottu sas feminas s’asciuttaiant sas lagrimas e, pienas de rancore e de rajolu bettaiant frastimos chi ipiliant sa pudda contr’a sa monza chenza coro chi ch’aiat bogadu a Nannigheddu dai affacca a sa mama.
“Malasorte chi l’accudat e chi l’assaccarret” “Chi no apet mai pasu...” ”Brutta tonca mal’accudida”
“Tottu sos malaidos l’incoglint” “In s’ifferru chi l’incogliant”…
Li ettaiant sa cuppa de sa disgrascia, ca ch’aiat catzadu  su pitzinnu dai s’ispidale, ma fossi fut solu su destinu malaittu chi si fut servidu de issa.
( Mal’ astru, terzo premio LIMBA E AMMENTOS, Ittiri 2010 )

sabato 5 novembre 2011

A carrasegare si curriat sa pudda



“Ancu t’ipilant che i sa pudda ‘e carrasegare”
fut unu de sos frastimos ch’intendia cando fui minore.
Tando sa zente fut frastimajola meda, rutza, povera chi non si podiat permittere mancu unu pagu ‘e ducassione chi lassaiat a sos segnores.
In dogni briga si podiat intendere custa beneiscione. Fut un’irroccu feu abberu, ligadu a un’usantzia de sa idda ‘e Ittiri, a carrasegare.
In cussos annos nde fumis appena essende dai sa gherra chi, a manos pienas, aiat ippastu luttos e arrennegos e i su carrasegare fut s’occasione, pro mannos e minores, de calchi mamentu de allegria e de divestimentu.
Si faghiant sos ballos: massimu in sas ustimas dies, su sotziu ammanitzaiat calchi garaggiu mannu cun sos festones de castaveglina colorada, sas istellas filantes e i su grammofono. A in ie, sa zente, su sapadu notte e i sa dominiga sero, attoppaiat mascarada e, a su sonu de cussa musica a tottu volume, chi si ch’intendiat in sos intorinos, ognunu s’illudiat de essere unu grande balladore de valzer e de tango.
Si podiat bidere calchi “ domino “; chie podiat si lu faghiat, ma bastait, chentza ipesa, de si ponnere duas munneddas una subr’a s’atera, de si che nde cuccuddare una e, pro sa mascara a cuare sa cara, bastaiat unu bicculu de pannu nieddu cun duas istampas pro sos ojos.
Peri sas carrelas a denotte passaiant gruppos de mascaras chi tzoccaiant in sas domos pro si fagher cumbidare.
Ogni annu tiu Gosamu Baraddu e tiu Pesdeposcu, chi funt duos comicos de ratza e faghiant riere chentza abberrere bucca, allegraiant sa idda cun sas pantomimas issoro; lis bastaiat unu pagu ‘e fantasia pro si mascarare e dai su bigliasdu ghiaiant isfiladas busdellosas chi che la finiant in piatza de su mascadu cun risos, ciascos, buglias e imbreagheras.
Non mancaiant sas frijolas, cuddas longas allorigadas chi si faghiant cun s’imbudu, in colore ‘e oro, cavaccadas de tuccaru chi, solu su fiagu chi essiat dai sas domos, ti consolaiat.
Sa caulada, unu mandigu fattu cun cosa ‘e porcu, lasdu, fae e caule a conca, pudiat sas carrelas, ma pienaiat sa matta, in tempos de famine.
Ma, pro torrare a su frastimu, s’ustima die de carrasegare si curriat sa pudda; nd’appiccaiant una pendulende a conc’a terra da unu cannau, e, bia e tottu, nde l’ippiliant sas pumas, fintzas chi unu, non resessiat a nde l’istaccare in su tottu e a si nde la leare.
Sas puddas puru, tando, aiant su valore issoro: sos chi podiant si las pesaiant pro sos osos e, daghi funt betzas pro su brou; mancu sos pes si che furriaiant chi, s’iscotzaiant e si coghiant in sa bagna.
Gasichè medas funt sos chi cheriant lograre cussu premiu.
Sos organitzadores de custu divertimentu, dai manzanu, in carrela ‘e cuventu, pius in subra de s’asilo, piatzaiant unu cannau longu, ligadu, a un’ala, a su bascone de su palattu de tia Dominiga Faedda e, a s’atera’ala, a unu bascone de sa fatzada ‘e a ojos.
Poi ustadu, sa zente ch’attoppaiat da ogni chirriu de idda, dai chitto, pienaiat sa carrela dai Santa Rughe fintz’a s’iscalinada e i su muraglione ‘e cuventu e, a cando a sas tres, non b’aiat logu ‘e minter tudda.
B’aiat zente accherada in sos bascones, in sos poggiolos, subra sas petzas, in calchi cadrea, tott’ippettende, ciarrende, in movimentu, ippinghendesi in chisca de unu trettu adattu a bidere pius bene.
Non solu pitzinnos e giovanos, ma zente manna puru e calchi furisteri non si pesdiat custu divagu.
A mesania de su cannau, calicunu, ligaiat a sos pes, una pudda, ia, a conc’a terra chi comintzaiat luego a attappare sas alas cascarende, si frimmait calchi iscuta, poi torraiat a s’agitare cun sas alas in bolu e piulende sempre pius forte.
Sos pitzinnos, cant’istaiant a comintzare, sutta, abboghinaiant brinchende e battende sas manos in chisca ‘e intendere sa pudda.
Pianu pianu, si comintzaiat a ch’istrecciare sa zente dai mesu carrela pro che l’ammuntonare in sas azanellas e, canta podda chi leaiant cussos giovanos chi a bratzos ippastos, chiscaiant de cuntennere sa zentoria, chentza la podere addoloire, ca nisciunu cheriat torrare insegus: a tottu piaghiat de istare in prima fila.
Ma pro podere comintzare, sa carrela deviat essere totta libera pro sos caddos chi pigaiant currende, eppuru non mancaiat calchi prepotente chi, a fortza de ippintas e cuidadas, si faghiat logu e si che piatzaiat addainanti.
Intantu in Santa Rughe, manu manu arriviant sos caddos iscurritzende cun sos chi cheriant pastezipare a i cussu giogu cudrele ca sa pudda che la finiat masturiada.
Funt tottu piseddatzos iperigulados, attrividos, atzudos, abituados a currere a caddu cun naturalesa.
Sos caddos, funt frunidos cun fioccos de ogni colore, cun sonaglinos e i sos pilos fattos a tritza; sos cavaglieris, m’ammento chi in tuju giughiant muncaloros colorados.
Intantu sa pudda, sempre appiccada battagliende, s’iscura, non podiat ischire su chi li fut sutzedende.
Daghi a fines, si resessiat a ponnere unu pagu de osdine, podiat comintzare sa gara pro divagare tottu sos chi bi funt.
In Santa Rughe, si daiat su “via” a su primu chi, cun d’unu coppu ‘e neviu, faghiat pastire su caddu chi curriat ispronadu a s’isfidiada, in mesu a duas alas de zente festajola.
Primu de arrivire sutta a su cannau, su piseddu, si ficchiat cun lestresa e abilidade, chi pariat de i cuddos de sos giogos de Zanfretta, subra sa sedda. Cun d’una manu sighiat a mantennere sa briglia e cun s’atera chiscaiat de nd’istratzare sa pudda dai sa fune
Sas boghes e i sos intzerros pienaiant sas aeras. Sighiant sos fruscios si, su cavaglieri
faddiat, ma, si resessiat assumancu a toccare cussu pover’animale ligadu e
impotente, su cattari cattari, t’insusdiat.
Su caddu sighiat a currere e che ostaiat in s’istradoneddu, che falaiat in s’istradone mannu e torraiat a Santa Rughe pro ippettare torra su turnu sou.
Calchi barrosu invece, che faghiat pigare su caddu in s’iscalinada pesende iscumpigliu, ca medas, assustados chiscaiant de si ch’illasgare ippinghendesi pari pari, abboghinende e frastimendelu.
Poi toccaiat a su ‘e duos e fattu fattu a tottu sos ateros chi, che iffederados, truvaiant sos caddos e, si cun sos zocculos iffrigaiant in sa rocca nuda, (sa carrela ‘e cuventu non fut ancora lastricada) bessiant puru sas istinchiddas.
Si sos primos, resessiant a nde li tirare su tuju, sa pudda cun d’unu tremulu, moriat e non suffriat pius de tantu, ma non sempre l’andaiat bene (a sa pudda) ca sos cuncurrentes, a sos primos passatzos, non resessiant a l’agganzare ene, ma sas pius bostas sutzediat chi nde l’istratzaiant manadas de pumas ipilendela ia.
Calicunu resessiat a nde l’illatzare un’ala, poi s’atera e, segundu sa francada mala chi retziat, puru sas istentinas nde li essiant e pendulende buttiaiant sambene subra sos chi funt pius affacca. Ma nisciunu s’impressionaiat pius de tantu o mustraiat dolu, anzis s’allegria che pigaiat a sas istellas e i sa pudda agonitzende.
Cussa disaurada non moriat luego, ma cascarende istremada, sighiat a piulare a len’a lenu agitendesi discumposta.
Povera pudda, fossi fut disizende de torrare a unu padru cun s’erva isde in ue, cun sas cumpagnas, podere pittulare chentza pessamentos, imbrossinendesi in su piubere e poi a si nde l’iscutinare.
Tra boghes, intzerros, matafaras, ippintas, cattari cattari, brincos e ibirridos, su dilliriu pro sos cuncurrentes, aumentaiat sempre pius e issos pius accanidos, nd’istratzaiant sa pudda biccul’a bicculu.
E creides chi calicunu s’interessaiat de cussu pover’animale appiccadu e mutiladu?
Nisciunu.
Su supliziu pro sa pudda pariat chi non aiat mai fine e i sos cavaglieris inzerrados dai sa zentoria si faghiant pius arriscaditos fintz’a cando, a fines, unu resessiat a nd’istaccare dai su cannau, su chi restait de sa pudda e s’assigurait una mandigada ‘e petta.
Si cuncluiat gai, sa cursa a sa pudda e, ch’aeret fattu cussa fine, pro sos chi , si mandigaiant a mesudie, no ischiant si lis restaiat ite chenare, non fut unu probrema e pagos riguasdos aiant pro sos animales.
Daghi sos caddos si ritiraiant, sa zente s’ippasghiat in totta sa carrela: sa ciarra, s’allegria, su busdellu, sos giogos de sos pitzinnos duraiant fintz’a notte, non si ritiraiat nisciunu; ognunu cheriat gosare cussos mamentos de festa umpare a amigos e connoschentes.
Tottu sos chi resessiant a bi fagher logu, pienaiant su butteghinu ‘e Paddeu e nd’essiat cottos che laddaras.
Sos ateros a ballare fintz’a manzanu.
Poi, comintzaiat sa Caresima.

( A carrasegare si curriat sa pudda, menzione LIMBA E AMMENTOS, Ittiri 2009 )

sabato 29 ottobre 2011

Fondamentalmente vero


Su saccapane
Coment’asciat sas istangas de su carrittone pro attaccare su caddu, lu idet setzidu sutta, accucuadu cun d’unu saccu, mortu ‘e frittu, cun s’arva longa e i sos gambales bruttos de ludu.
Mancari siat ancor’iscuru, l’assebestat.
“No abboghinet tiu Andrì pro caridade, non li fatto nudda, non mi timat.”
Funt sas tres de manzanu e , tiu Andria, nd’aiat fattu essire su caddu pro l’attaccare a su carrittone chi lassaiat sempre in carrela addainanti ‘e s’istalla. Deviat garrigare sas lattas de s’ozu pro sos fittianos de duas biddas de affacca.
Primu de ripondere s’abbaidat in tund’in tundu: in s’uttorinu non b’aiat anima vivente.
“Tribuladu non l’ischis chi t’est chirchende totta sa giustiscia, mancu ch’esseras Samuele Stocchinu. Gianteris est arrividu a casemma un’ottocarru de carabineris armados dai cuccuru a pes e sunt prellustrende ogni perlogu. Nach’ant inghiriadu sa domo de mama tua e poi che sunt intrados che dimonios.”
“Già isco tottu, ma cretami, non l’ap’occhida deo. L’ap’acciapada morta. Appena l’apo ida, mi che so fuidu: tropp’a tasdu apo cumpresu chi cussu vigliaccu m’aiat traitu. E deo chi lu creia un amigu, ma…”
Sighende a attaccare su caddu, sempre a s’iscuja,:
“Sa zente s’est dimandende a ite ses torradu e i sa riposta est una sola. Fut un’istoria  immentigada. Ruffianos medas si b’aiat misciadu, e chissà si fut beru tottu su chi si naraiat e tottu su chi  t’est arrividu a orijas. Sas limbas malas faghent dannu pius de s’unda traittora; ma oramai fut finida, laite ses torradu?”
“Ca no aia pasu, cheria ischire sa veridade da issa, dai ucca sua la cheria intendere, poi mi che fui istadu torradu a continente e nisciunu m’aiat apidu pius bidu”
Si cagliat appena e sighit:
“Però como s’at a faeddare torra ‘e me. Unu piaghere li pedo solu, tiu Andrì, de m’aggiuare a ch’essire da idda”
Sigomente fut già garrighende s’ozu, li ripondet :
“Isterredi innoghe, tra s’iponda e i custa fila de lattas”
e aggiunghet:
“Abesumeu chi ses famidu, aipetta chi ando a ti attire caschi cosa.”
Ch’intrat e, dai sa credenza in coghina, leat duos panes, una fitta de casu e i s’abba e che zaccat tottu in d’unu saccapane etzu.
Sa muzere a sos zoccos, s’ischidat e dai su lettu li ettat boghe:
“E ite ses fattende, ti che creia andadu.”
“Nudda, sighi a drommire.”
Daghi su garrigu est bene sistemadu, tiu Andria, cun su telone, cavaccat sas lattas e Antoni, “su bandidu”, gai  lu funt giamende dai cando, chimbe dies primu aiant acciappadu, affacca a un abbadolzu, morta istocchitzada, sa chi li fut istada amorada.
Maria fut fitza de unu pastore riccu, bella giovana, cun duos ojos mannnos chi riiant primu de sas laras, bona pobidda; unu pastidu onu, naraiant e non li mancaiant sos pretendentes.
Antoni l’aiat connoschida in d’unu tusonzu e nde fut restadu ammajadu.
Su trattadore aiat cumbinadu sas cosas in presse e i sos parentes cuntentos, primu chi su pideddu esserat pastidu a sosdadare, aiant fattu su coju.
Funt giovanos, bellos, innamorados, cuntentos, aiant tottu, una coppia ammirada, ma invidiada puru. Passat pius de un annu in armonia: unu piattu andaiat e unu torraiat.
Ma a unu tzertu puntu, non s’ischit chie malasorte si b’est postu in mesu e comintzant sos malumores, sa calunnias,( fintzas raida l’aiant bogada), sas brigas e, dai nudda s’atzendet unu fogarone de odiu tra sas duas familias ch’arrivint a sas minettas, impunzadas dai ruffianos de un’ala e s’atera, ch’acchiccaiant su fogu giuttende apporridas.
Maria e Antoni non si funt potidos incontrare pius: a issa sa familia, la teniat isserrada in domo, a issu, chi fut resessidu a giumpare a su cuile pro isjarire sas cosas, su sogru l’aiat minettadu cun su fusile puntadu:
“Non ti torres attrivire, ista luntanu dai fitza mia , si non, ti occo a balla.”
E appoi de pagas dies che l’aiat mandadu sos donos cun su trattadore.
“A cal’ala si tuccat, tiu Andrì?”
“Passo dai s’ala ‘e Romana e arrivo fintzas a Biddanoa.”
“M’andat propriu ene.”
S’omine tirat sas briglias e truvat su caddu.
S’intendiat solu su zoccu de sas rodas, in cussu silentziu totale, in cussa notte niedda.
Restant mudos fintzas a sa essida ‘e idda. Mudu tiu Andria ma ben’attentu a orijas paradas, allutzende cun sos ojos pro chi no l’esserat isfiuda manc’un’umbra.
Comente lassant sas ustimas domos, chentza si ostare , narrat:
“Semus fora ‘e idda”
e Antoni, sempre a s’iscuja, ripondet:
“Avvestami daghi semus affacca a sas gruttas de Montemajore e gai primu de s’avreschida, resesso andare a su cuile de un amigu meu.”
Dai luntanu s’intendiat s’appedu de su lodde, sas tirrias de sa tonca e caschi cane baulende. Funt unu affacc’a s’ateru, s’aiant isterridu su bratzu, si funt potidos toccare, ma cun su pensamentu, funt a mizas de distantzia.
Su caminu fut longu, non s’intendiat mancu una sisia ‘e entu, e , ogni tantu torraiant a sa rejone.
“M’aiat osganitzadu s’abboju G.N. camuffadu de amigu e che so ruttu che unu sorighe in su sorigalzu.”
Cand’intendet ippriccare cussu numene, tiu Andria cumprendet cosas medas. Cun sa mente, torrat insegus de vint’annos e s’ammentat de unu masone de arveghes iscannadas in d’una notte, de tres caddos iscarrugados, de fusiladas da un cuile a s’ateru.
Appoi e un’ora e mesa e pius de caminu, tiu Andria avvertit:
“Nos semus avvicinende a Montemjore e semus pro arrivire a una giraosta de s’istradone, in d’unu trettu de campagna tott’avures, cun d’unu brincu che ses sutta. Deo accosto su carrittone a sa manchina, mi nde falo a primu e, si tottu est a postu, ti naro ebbia- Bae- Non t’immentighes su pane.”
“Deus bi lu paghet, non m’ap’a immentigare mai su ch’at fattu pro me. Chissà si nos amus a torrare a bidere…”
“Bona fostuna, mancari fintzas a i como n’as apidu pagu e nudda.”
Tirat sas briglias, su caddu si frimmat e tiu Andria si nde falat girendesi a dogn’ala. Fattende finta de cuntrollare sas corrias, narat: “Bae”
Su bandidu iscudet unu brincu che un attu, e ipparit in mesu a sas avures.
Tiu Andria, sighit su caminu sou e poi ‘e duas dies, est torra in bidda; non tunciat mancu cun sa muzere e mantenet su segretu de su chi li fut sutzessu pro tantu tempus.
Sa zente no aiat atera rejone: chie la naraiat cotta chie la naraiat crua: sa mosta che l’aiant interrada e Antoni pariat sostu in sale e in abba.
In Santa Rughe, issu iscustaiat sos cummentos, ma mai l’at bessidu un alenu.
Passat su tempus; sa cosa pianu pianu s’iffrittat e in bidda sa vida, sighit coment’e sempre: un’istagione fatt’e s’atera, bonas e malas, comende Deus las mandaiat.
Bindigh’annos che funt barigados, cando su manzanu de Pasc’abrile una oghe olat da i domo in domo: sa zente fut ippettende sos reppiccos des sas campanas invece sa notiscia chi aiant mortu a G.N., est che unu raju faladu a s’improvvisu.
Tiu Andria, oramai affacca a sa settantina, si fut pesadu chitto e fut atzendende su furru pro coghere s’anzone, cando li paret de intendere busdellu e movimentu in carrela.
“Accherat a sa gianna e abbaia ite b’at.”
Narat a sa muzere chi li fut porrende  unu rabatzone.
Issa essit a fora: a i cuss’ora non b’aiat mai niscinu, invece sa die, in sa contonada, unu fiottu de omines, funt arrejonende abolotados. S’accociat e preguntat a unu ite aiat capitadu.
“In Runaghedu ant acciapadu G.N.mortu; bi sunt già sos carabineris piantonendelu,e non bi lassant ruppere a nisciunu, ch’ant alluntanadu fintzas sa muzere e i su fitzu chi
funt curridos luego. Nachi chi in domo sua bi sunt sos borulos che in catza russa.”
Sa femina, torrat a domo e narat tottu a su maridu chi restat siccu che linna.
Pagas dies a poi, che ogat su caddu dai s’istalla pro l’attaccare a su carrittone (non andaiat pius a bender’ozu a sas biddas, ma l’aiat mantesu pro sos trabaglios de cam- pagna). Bettat s’oju, e, ligadu a un’istanga, idet su saccapane.

( Su saccapane, secondo premio ELIGHES  ‘ UTTIOSOS, Santu Lussurgiu 2008 )