Sa
devossione pro sas animas de su Pusgadoriu, est istada sempre manna in sas
biddas nostras; l’amus imparada dai sas mamas e dai sas onnamannas.
Pro
ogni bisonzu, primmu de andare a su duttore, nos ingramesciaimis a Deu, a
Nostra Segnora, a sos Santos, ma pius de tottu a sas Animas.
Sas
“Chentu Recchias” fut sa pregadoria de sa zente umile, fatzile fatzile, chi
andaiat deretta a aggiuare un’anima a nd’essire dai pena e, in su matessi
tempus, daiat consolu a chie pro issa pregaiat.
Non
creo chi mamas e onnamannas, aerent cumpresu ene su significu giustu de ogni
peraula chi, ostas medas istroppiaiant, ca si pregaiat in latinu, ma su chi
contaiat fut s’intentzione, sos sentidos, su modu, sa devossione, sa fide in sa
potentzia e i sa caridade de sas animas chi nos succurriant in su bisonzu.
In
sa drottina imparaimis chi nois pregaimis pro issas e, issas, pro nois.
Su
duos de austu, sa die de su “Pesdonu de Assisi” fut s’occasione chi ogni bona
cristiana non pesdiat pro ottennere s’indulgentzia prenaria, a sas animas de su
Pusgadoriu: las bisaimis comente las bidimis in sas immagineddas, inghiriadas
de fogu, a pilos falados, cun sos bratzos asciados a chelu, ingramescende.
M’ammento
chi su cuventu restaiat abestu dai manzanu fintz’a notte pro “sas intradas e i
sas bessidas”, gai si naraiant.
E
dai manzanu fintz’a notte, fut pienu de feminas: pitzinnas, mannas, betzas.
Intro
‘e cheja, piena a dogn’ora, ognuna pro contu sou, naraiat sa pregadoria, su
Babbu Nostru, s’Ave Maria, su Groria Patri, pro s’anima chi cheriat liberare;
poi essiat a fora, si frimmaiat addainanti ‘e su postale, girada a s’ala de su
Campusantu, naraiat a s’iscugia sas Recchias e i su De Profundis, propriu e
solu pro cuss’anima.Torraiat a intrare e pregaiat pro un’ater’anima chi aiat
bisonzu de suffragiu, torraiat a bessire, sempre a cara a su Campusantu, ateras
Recchias, ateru De Profundis.
Ognun’aiat
sos mortos suos: parentes, amigos, bighinos, connoschentes.
Deo
puru faghiat “sas intradas e i sas bessidas” a cantu podia acchippire, pro
tottu sos chi m’ammentaia e i sos primos funt nonnu e mama Canduffu.
Cust’intra
e bessi continu, e tottu a sa muda,
duraiat cantu fut manna sa die.
Un’ateru
modu de liberare un’anima de Pusgadoriu, fut a samunare sa “uda”:
feminas medas faghiant custa prommissa pro dare sulovu a calchi parente
mortu dai pagu pro li miminare
sa pena meressida, pro sos peccados chi aiat fattu in vida.
Sa
“uda” funt tottu sos pannos chi, una pantolza, imbruttaiat cando s’illieraiat.
Tando,
de criaduras nde naschiant si podet narrere dogni die, e tottu in domo e
pro su pastu s’impreaiant pannos medas.
Chie cheriat faghere gosare a un’anima cust’ aggiudu, pro l’incutziare su tempus de sa pena ch’aiat
de iscontare, cando s’illieraiat calicuna chi connoschiat, li pediat sa “uda”
pro bi la samunare.
Sas
feminas chi aggiuaiant sa pantolza, li poniant totta s’ipoglia, un’ala.
Issa
si leaiat sos pannos bruttos e bi nde los torraiat nettos e asciuttos. Andaiat
a su riu a sa muda (custu fut s’impositu chi deviat fagher su trabagliu
preghende e chentza tunciare mancu una peraula cun anima vivente) e si, in su
riu, b’aiat ateras feminas chi ischiant de sa prommissa, non la faeddaiant.
Su
duos de Santandria, sa die de sos Mortos, fut totta pro issos. Dai sas dies
innanti, chie aiat sa losa, la puliat,
bi poniat sos lumicinos, sos fiores chi creschiant in sos ostos, pagos: calchi
rosa si podiat bidere in sas losas de sos pius riccos umpare a
sos restrattos de sos chi aiant lassadu custu mundu.
Sos
chi non aiant sa losa, attacciaiant bene su tumulu, sa terra nuda in gir’in
giru addainanti ‘e sa rughe de linna cun su lumene e i sos annos, iscrittos in tinta niedda de
su parente chi bi fut interradu sutta; subra sa terra poniant ses lumicinos
in fromma de rughe e calchi fiore de campagna ligadu in sa rughe.
Tottu
s’istiu e fintz’a Santuaini, che arigaiat
chentza pioere mancu un’uttiu ‘e abba, ma, pariat fattu apposta, sa die
de Sos Mortos, sas aeras
s’isconzaiant e pioiat che dai fustes: sas carrelas affacca a su Càmminu pariant
trainos, cun su ludu a cambutzos. Ma tottu andaimis su matessi a su Campusantu
a manzanu e a sero: sas feminas, aggiummai tottu estidas de nieddu, ca su luttu
pro unu parente custrintu, duraiat annos (un’attia, pro narrere, non si nde lu
ogaiat pius), poi de aere pregadu ognuna pro sos suos, cun su rosariu in manu,
attraessaiant tottu su campusantu, nende Recchias a reu pro tottu sas animas.
S’idiant
puru omines meda, ripettosos cun sa cicìa in manu e poi, sos pitzinnos: pariant
chi si ettaiant boghe, ca, b’accudiant da ogni chirriu de idda. Primmu,
cumpostos, calchi pregadoria la faghiant, comente lis imparaiant sas mamas,
poi, già s’ischit chi si leant tottu a giogu, e tando curriant, si pessighiant,
brigaiant, istaiant pighende e falende
dai s’istatua ‘e mammaru de “Tiu Ragas”; ancora b’est addainanti de sa losa,
s’istatua de tiu Zuseppe Melone setzidu, bestidu a s’antiga.
Mancari
cun timoria, tottu s’accheraiant a sa gianna de s’ossiga chi fut sempr’abesta.
S’ossiga fut che un’appusentu mannu, ma assumancu tres metres pius affunguttu
‘e su pianu ‘e terra, in ue su becchinu ch’ettaiat sos ossos chi funt restados,
de sos chi che funt interrados dai ora: s’idet chi faghiat a furriadura ca funt
ammuntonados affacca a s’abestura e, sos pius
arriscadittos giompiant a toccare calch’ossu. Podisti idere ancas, pes,
bratzos, ischeletros intreos, tottu a miscia a pare, sas concas invece che
lodduraiant a fundu.
Poi
ustadu, dai chitto, su rettore cun su giaganu, attoppaiat a su Campusantu,
derettu a sa rughe, faghiat sa pregadoria inghiriadu da unu fiottu de feminas
prontas a lu tirare a un’ala e a s’atera; fintz’a sas coeddas l’agganzaiant pro
chi esserat andadu a sa losa o a su tumulu de sos parentes. Tando bi fut s’usantzia
de fagher narrere sos “reponsos” a sos mortos, addainanti’e sa tumba. Si
pagaiat unu tantu pro ogn’anima e gasighì
chie lu giamaiat a dresta, chie lu tiraiat a manca.”Benzat a innoghe”
“Como toccat a mie” “Bi l’aia nadu primmu deo” “Nezat unu reponsu pro s’anima ‘e Ainza, como pro
Antoni, non si c’andet, nezande unu pro babbu” “Frimmessi in custa losa” “Ma
toccait primmu a mie” “Ma a i custa li enit de passazu”…….
Fut
una tzantara ca, tottu sas chi aiant sa possibilidade, non podiant negare su
“reponsu” a sas animas de sos mortos issoro e pesaiant unu busdellu chi mancu
sas corroncias gai
Su
rettore, cantu fut mannu su sero, in mesu a sa cunfusione, andaiat da una losa
a s’atera, si frimmait addainanti: Libera me domine de morte aeterna in die illa
tremenda quando coeli movendi sunt….,
bettaiat unu odale de Abbasanta: su giaganu incasciaiat su inari e
truvende.
Pro
sos funerales e pro sa Missa de su mese, si, sos parentes daiant un’offesta
comente si toccat, sos padres de cunventu, addainanti ‘e su postale chi
restaiat impamparriadu, ammanitzaiant su catafalcu: fut un’intauladura de
linna a duos pianos, de s’astaria de unu
metr’e mesu, cavaccada fintz’a terra, da unu mantu mannu de vellutu nieddu
oritzadu cun d’unu gallone indeoradu,
cun d’una cant’e rughe ricamada cun filu de seda grogu e filos de oro e
a s’ala ‘e nanti una conca de mostu subra a duos ossos incrociados e
infines, battor candeleris cun sas
candelas atzesas e, solu, a lu idere, ti
poniat in affrissione.
Subra
si poniat su baule de modu chi, sos pes de su mostu esserant resustados a ojos a
carrela, invece pro sa missa de su mese subra su catafalcu bi poniant su restrattu incorniciadu.
Cun
sos paramentos violittos, sos pius de lussu, su padre (cando non funt tres)
naraiat sa Missa, poi , in prutzessione, primmu su cherichetto cun sa rughe,
poi issu e fattu frà Lorenzo, cun su turibulu da ue essiat su fumu de
s’incensu, falaiat fintz’a su catafalcu. Naraiat sas orassiones in latinu a
boghe asta, zantzighende su
turibulu a cantu podiat pro faghere
essire fumu meda, incensaiat in gir’in giru e, in fines cantaiat: Dies irae , dies illa solvet saeclum in
favilla teste David cum Sybilla….chi faghiat pigare unu prammu de tudda.
Sos
poveros, si deviant accuntentare de sa Missa “bascia”. Fintzas in sa ressigna
faghiant sa differentzia: si fut zente nodida e ricca, su lamentu tristu de sa
campana duraiat mancari mes’ora, si invece su mortu no aiat possidentzia, pagos
toccos ippiccios bastaiant.
Ognunu,
est beru, pregaiat pro sos mortos suos, ma tottu pregaimis pro sas animas
immentigadas ca non aiant pius a nisciunu
chi lis aeret potidu narrere una
Recchia.
Sas
pius devotas, si leaiant su seguru e daiant
s’offerta pro s’assentare a “Le Sante Messe Perpetue”
A
sa devossione pro sas animas funt ligadas usantzias chi si sunt perdidas.
In
sa notte tra s’unu e i su duos de Santandria, s’ammanitzaiat sa “Chena ‘e sos
Mortos”.
In
sas pius domos sas pobiddas, primmu ‘e si che coscare, apparitzaiant:
isterriant sa tiatza bona in sa banca, poniant sos piattos, sos frebeuccos, sas
tatzas, su tatzone ‘e s’abba, s’ampulla de su inu, ma non cosa a punta.
Coghiant sos maccarrrones e bene cundidos los lassaiant in mesu ‘e banca.
Poniant su casu, pane, cariga e puru sos pabassinos, ca, naraiant chi in cussa
notte, sos mortos torraiant e deviant agattare su netzessariu pro si consolare.
S’incras su mandigu fut chentza tzirigadu e i sos
parentes bios, s’agattaiant cun s’ustu prontu.
Sa
die ‘e sos Mortos, sos pitzinnos,
andaimis peri sas domos a pedire a…”sos Mortos”
Aimis,
aggiummai tottu, una buscitta chi serviat a bei ponnere su chi nos daiant e
chie no, ligaiat sos battor chirrios de unu muncaloru. Cun sas pitzinnas de
affacca, unu fiottu mannu, deo e sorre
mia, tzoccaimis in sas domos de su ighinadu, nende “A sos Mortos, diannos a sos
Mortos”. Tando sa padrona ‘e domo, nos faghiat intrare e nos daiat calchi
pabassinu, nughe, cariga, prunasda, castanza, melaghidonza, melagrenada, calchi
soddu e, tottu a misciu a pare pienaimis
sa buscitta.
Ognuna
nos dait su chi podiat, solu calicuna, de mala rebusa, nos che giagaraiat.
Coment’iscurigaiat
nos che retiraimis tottu a domos nostras.