Ma, sas votassiones de su 18 ‘e Abrile
de su 1948 mi
las ammento comente ch’esserat oe; e non solu sa die, chi m’est restada
imprimida in sa mente, ma totta sa campagna elettorale. Non miscio innoghe su
ch’ap’imparadu appoi dai s’Istoria, ma naro solu su ch’ap’attuadu tando.
Aia noe annos e, non creo de aere
cumpresu ene sa differentzia tra demogratzia e comunismu: m’ammento solu sa
divisione de sa idda in custos duos partidos,
no apo ammentu de ateros pastidos chi puru bi funt. Pro impreare una
peraula de moda, naro chi sa campagna elettorale fut “infuocata” In sas domos,
in sas adunantzas, in sas buttegas, in su mascadu, in sas carrelas, in ue si
siat sa zente esserat bennida a pare,
non si faeddaiat de ateru.
Fintz’ a manna, connoschia familias chi
funt ancor’annuzu, ca non funt de sa
matess’idea politica e in sas
chistiones, antzis in sas brigas, arriviant a sas inzulias e a sas offesas chirchendesi pari pari sas zenias e i sas
pius isfegattadas e pettorrudas funt sas
feminas.
In bidda si repiraiat velenu.
Sa die chi bi funt sos comitzios in
piatza de su mascadu, tzessaiant tottu sas fainas.
Andende in sas carrelas, cun sas
bandelas (su pius funt rujas) a cara manna, cun prepotentzia, chentza perunu
regguasdu pro nisciunu, a fiottos, omines e feminas faeddende a bog’asta,
faghiant unu tifu accanidu, pro unu o
pro s’ateru candidadu, agghejendesi, inzuliendesi.
Sos atzuffatorios chi sighiant cando
sas peraulas non bastaiant pius, faghiant accudire sos carabineris chi tando
funt lestros a ponnere sas manettas.
A s’ora, sa zente, andaiat a trumas a
iscustare sos preigadores, e, massimu cando eniat Renzo Laconi, chi, non solu
fut giovanu, astu e bellu, ma chi cando faeddaiat iscappaiat unu riu ‘e
peraulas punghinosas e beffagiolas, contra sos demograticos, fintzas sas carrelas de affacca a sa piatza,
si pienaiant de zentoria: de comunistas non bi nde mancaiat manc’unu e non
lassaiant trettu a nisciunu. Beniant puru Nadia e Velio Spanu, Giommaria
Cherchi e ateros. E pro intendere a Ciciu Deriu, ittiresu, fintzas sas battos
bessiant
Sos pitzinnos puru, ponimis fattu a sos
mannos e, che issos, naraimis sos
inzunzos comente los intendimis, mancari chentza cumprendere ene ene.
Sos chi appasteniant a familias
demograticas, faghiant sa paste a sa rughe ; sos chi appasteniant a familias
busciviccas, funt a s’ala de sa falce e martello. Mi enit sempre a conca una
pitzinna chi a parallumene giamaimis Doddina Crabiona, chi dai manzanu a sero,
peri sas carrelas, cantaiat; “Ollè ollè ollè, con De Gasperi non si mangia,
ollè ollè ollè cancelliere vole re” chi non isco mancu ite cheriat narrere.
Non s’ischit comente, ma sos chi
deviant faeddare, arriviant sempre in ritasdu e tando sa zente, ipettende si
dividiat a gruppos e i sos cabutzones ben’infommados si daiant cuidadu pro dare
astifascione a tottu sos chi los preguntaiant. Intantu dai s’astoparlante
“Bandiera rossa” si ch’intendiat in dogni chirriu ‘e idda.
Sos preigadores si nde sueraiant,
abboghinaiant fattende ‘e manu, ogni tantu pediant a biere, rujos in cara, cun
sas cosdas de su tuju a punt’a iscoppiare, si daiant cuidadu cun sa fotza de
sa oghe. pro cumbinchere a sas bideas issoro: pro su bene de su populu
italianu, naraiant tando gai ettottu comente narant oe.
Tando puru sos cadreones de vellutu de
Montecitorio, funt pius moddes de sas cadreas de linna.
Ma sa zente si leaiat pius gustu cando sos
preigadores funt duos, in duos poggiolos a oj’a pare, e faghiant su
contradditoriu, istinchiddende unu contr’a s’ateru.
A sa cuncruida, sos fustes de sas
bandelas, serviant pro calchi …duello
rusticano.
Sos muros de sas fatzadas, funt pienos
de manifestos; m’ammento s’iscudu biancu cun d’una grande rughe ruja e i
s’iscritta Libertas, un’ateru cun s’iscritta “Salva i tuoi figli”poi sa falce e
martello in campu ruju, ma su chi m’attiraiat de pius fut unu manifestu cun
d’un’istella ruja e in su centru sa cara ‘e Garibaldi, ma si lu giraisti dai
sutta a subra, bessiat sa faccia de Stalin. Unu catzolaju ch’istaiat affacca a
domo, nd’aiat appiccadu unu mannu che unu bascone, chi s’idiat dai carrela comente passaisti
addainanti.
Tottu funt impignados in sa propaganda:
sos padres, sos preideros, sos cisculinos, sas monzittas chi faghiant su fumu
passende dai domo in domo pro imparare a sos betzos e a sos malaidos, comente
votare, a faghere sa rughe subra sa rughe e giughiant sos volantinos cun
s’iscritta “Nell’urna Dio ti vede, Stalin no”.
Belleggai arrivit su 18 ‘e abrile.
A cando mi peso fut già pioende che dai
fustes, sas carrelas pariant trainos e babbu aiat atzesu sa radio dai manzanu,
pro iscustare su bullettinu e pro cussu, in domo mia, fut comintzadu un’intra e bessi de ighinos,
tottu chi cheriant ischire:
s’intendiat sa musca olende cando comintzaiat
su giornale radio e a fines faghiant sos cummentos de sas notiscias.
Si funt accoccìados sos padres e i sas monzas, fideles a su Paba
chi fut impignadu a fundu contr’a su comunismu. Fintzas in su cuffescionale,
primmu de dare s’assolussione, preguntaiant a sos penitentes, de cale pastidu
funt.
Si votaiat in su palattu de sas
iscolas: nonnu e Filippa funt andados chitto e, primmu de mesudie, babbu cun
mama, tottu cuntentos ch’aiant fattu su dovere
In domo b’abitaiat Mariantonia Esogos
chi fut amiga ‘e mama e a bostas nos ajuaiat in sas fainas. Istaiat affacca a
cuventu, non si fut cojuada e viviat de sa pintzionedda e de…..pisigulos . Ed
est issa, chi fut demogratica iffegatada, ch’est istada duas dies, anda e
torra, sutt’a s’abba, dai sas iscolas a domo nostra, pro nos nde attire sas
notiscias friscas friscas.
Ma, daghi sunt comintzados sos
iscrutinios, no at apidu unu mamentu ‘e pasu: che una mariposa andaiat a sas
iscolas, faghiat unu giru in tottu sas setziones e nde eniat affannada, cun sos
ustimos datos, tott’a mente ( fossi est issa ch’at inventadu sas “proiezioni”),
Manu manu chi funt finende de contare
sas ischedas, e i sos comunistas ch’aiant coladu, ma de meda, sa demogratzia,
nde fut bennida abbe- mida, atricia atricia: non aiat sensadu de pioere mancu
unu minutu, e, comente chi l’essera idende, si fut setzida istracca, in d’una
cadrea in coghina.
Fut de un’edade indefinibile, dai cando
fui minore fintzas a cando mi so cojuada, fut sempre cheppare.
Si fut giompida a conca con sos zuffos
canos colende abba, aiat comintzadu a iscramare contr’ a sos busciviccos
dendesi ogni tantu calchi punzu a pettorras:
“E chie nd’ischiat chi sa idda ‘e
Ittiri si distinghiat: abesu meu sol’innoghe sunt binchende cussos
malintrignados. A ratza ‘e tzantera, nd’ant a faeddare tottu sos giornales”
E, sighende a s’addobare:
“Ohi
iscura a nois fintzas, Deus nos est castighende cun cust’iffinimundu ‘e abba. Nachi tottu sas campagnas sunt allagadas e massajos e
pastores sunt già pianghende sos dannos.
Già aiat rejone padre Antoni chi
faghiat peccadu mostale chie votaiat falcemartello. Eh, chie si ponet contr’a
Gesucristu !”
E si mossigaiat su poddighe.
“A l’ischis, Maria Caderì, it’ant fattu
cussos ischifosos ?”
Tottu la fumis iscustende a
bucc’aberta.
“Dai sas ses de manzanu, coment’ant
abestu, primmu ch’esserant passadas a
votare sas chi aiant iscustadu sa primma Missa, chitto chitto si che sunt
tuccados in massa a sas iscolas e gai, a primmu, pariat chi fumis binchende
nois invece poi dai fundu nde sunt bessidas a pizu sas
ischedas issoro. Fintzas in giru nos ant leadu.
Oddeu, tue las deves bidere cussas
isveladas, sunt una tzantara, setzidas in sas iscalas de iscola, cun sas
munneddas bruttas de ludu, chi ajummai non ti lassant logu a passare e deves
intendere sa limba ‘e Toidda Melone: comente m’at bidu, at nadu a sas chi
giughiat affacca – A la ides custa puru at votadu sa rughe- ma non creo chi si
torret a attrivire ca l’apo ripostu: –
Sa rughe ti ch’ippeighet a presse.-
Si s’aiant pulidu sa domo aiant fattu
mezus cussas tzotzonosas.
Si non las bides, non bi podes creere,
bi nd’at fintzament’una, basendesi su restrattu de Togliatti cussu foraddomine
ch’est puru amigadu”
A calaizu mama, resessiat a li
preguntare calchi cosa, ca , dai ucca sua, sas peraulas nde falaiant a
lodduradura.
In Italia at binchidu sa Demogratzia,
ma Ittiri est resustada una ‘e sas biddas pius rujas.