mercoledì 14 marzo 2012

Su neu

Primmu de comintzare s’operassione, s’assistente l’aiat nadu:
“Est una sasda comente a tie.
Gavinu fut unu duttore ancora giovanu, ma de grande iperientzia, chi aiat famu de giughere manos miraculosas, capatzidade e modos bellos, attentu e premurosu.
Leende su bisturi aiat ripostu:
“Ah! Bene , bene.”
S’interventu a su fidigu si fut presentadu unu pagu difficustosu, ma, grascias a Deu, fut andadu tottu ene.
Sa die appoi, a s’ora chi passaiant sos duttores, Frantzisca, in su lettu ancora cun sos flebbos, aberit sos ogios chi incronciant sos de su primariu chi la funt fissende.
Gavinu fut restadu subitu ammacchiadu dai sa cara  bianca che i sa prata, sos duos ojos nieddos lughentes, sos pilos ricciados e unu bellu neu in su cavanu mancu, chi la rendiat geniosa.
"M’ant nadu chi ses sasda che me, e in cale idda ses naschida?”
“Deo so tzitadina, so naschida in Casteddu. E vostè?”
“Deo so piaghesu.”
“Piaghesu! Mama mia puru”
“E ite  si giamat?”
“Si giamaiat Maria Pes.”
Gavinu si dipidit e torrat a s’istudiu, ca aiat ite faghere meda: s’incrasa deviat operare unu malaidu a su coro, e, cant’istat ippettende s’anestesista, cun su pensamentu, ogni tantu, torrat a su lettinu de Frantzisca;  cun insistentzia.
Fut unu pagu solovadu chentza cumprendere proite, non resessiat a s’ipiegare  su sentidu divesciu pro cussa malaida chi in fundu in fundu fut una che i sas ateras; ma sa die, non torrat a domo chentza preguntare sa caposala coment’istaiat sa giovana sasda.
Appoi chenadu, aiat s’abitudine de si setzere in su canapè  a si reposare leggende unu liberu, ma cussu sero, mancu una riga resessit a cumprire e, daghi si che coscat, cant’istat a leare sonnu, fut sempre meledende.
Frantzisca no istentat a sanare: un oju de riguasdu bi l’aiant tottu ca su primariu, ogni die si frimmaiat a l’arrejonare cun contivizu.
Cando l’aiant dimmissa, issa fut andada a s’istudiu de duttor Gavinu ca lu cheriat saludare e rengrassiare, ma mancari intro ‘e su coro sou unu pagu dipiaghida de no lu torrare a bidere, l’aiat fattu un’isganzada ‘e risu chi l’aiat illuminadu sa cara e issu non si l’at mai immentigada.
Né una né i s’ateru ischiant dare unu motivu ai cussu filu de simpatia, chi los aiat ligados cussas pagas dies; lassendesi si funt fintzas abbratzados e basados, comente ch’esserant istados connoschentes dai sempre.
Pro sas vacantzias, comente dogn’annu, duttor Gavinu, chi non aiat connoschidu su babbu  ca li fut mostu cando aiat pagos meses, torraiat  in  Sasdigna, a Piaghe in ue viviat ancora sa mama chi antzis lu cheriat cojuare cun d’una parente ricca.
Una die, appoi ustadu, Gavinu cun sa mama si funt setzidos in s’ostu a si buffare su gaffè, arrejonende e pisigulende in su friscu de sa besgula.
Gavinu tott’in d’una, li preguntat:
“Ma’, a la connoschiat  vostè una zesta Maria Pes?”
Coment’intendet cussu lumene, a sa mama li trimulat in manu sa tatzitta de su gaffè e i sos cavanos si faghent appena rujos.
Ma luego si cumponet e ripondet:
“E laite?”
“Ca apo operadu sa fitza.”
“Istaiat in carrela ‘e nanti, fut de sos de Fenugeddu, gai los giamaiant a parallumene, ca endiant fenuju e musta.”
“E deo a la connoschia?”
“No, non creo. No isco ite fine at fattu, non s’est bida pius”
Su fitzu s’abizat de cantu sa mama fut restada iffastada, faghet finta de nudda e cambiat rejone, ma pensat chi li cheriat cuare caschi cosa.
Gavinu, non mancaiat mai, ogni istiu, de visitare sa mama-titta e, difattis, unu sero andat a domo de tia Pedrutza e, coment’e sempre, li giughet su gaffè, su tuccaru e i sos biscottos.
Sa mama-titta lu cheriat bene che unu fitzu.
“Mi, non fettas che s’annu passadu. No mi oghes perun’iscuja, una die ti chezo innoghe a bustare, ti cogo sos culunzones cun sa bagna de petta ‘e aveghe comente piaghent  a tie.”
“Emmo già enzo. Chenabura ene andat?”
“Già andat bene, ma non istes fui fui.”
Sa mama-titta, fut battia dai pius de vint’annos e daghi sos duos fitzos funt andados a trabagliare in miniera, fut restada sola, in d’una domitta chi li fut toccada dai su maridu, si campaiat cun su filonzu e fattende tremattas.
Cando fut naschidu Gavinu, sa mama  fut rutta malaida e non giughiat latte, tando l’aiant dadu a tia Pedrutza chi fut giovana e sana e giughiat su latte a broccas: Gavinu fut creschidu sanu, biancu e ruju che una melarosa, rassu chi pariat unu itelleddu.
Cando dutto’ Gavinu, fut andadu a bustare, s’abba fut già uddende in su furreddu e i su fiagu de sa bagna ch’aiat fattu  si ch’intendiat fintzas  in carrela.
Cosas de narrere nd’aiant medas, ca tia Pedrutza ischiat tottu sos pisigulos de sa idda e a dutto’ Gavinu li piaghiat a preguntare de unu e de s’ateru.
Finende de mandigare sa timbada e linghendesi sas laras, Gavinu aiat nadu:
“Fui dai meda chentza mi faghere una mandigada goi.”
E tia Pedrutzza: “Cant’isto preparende su gaffè, si fusti bonu, ti ettaisti in su canapè a ti reposare, tantu, cun su casdu ch’est fattende, a ue cheres andare?”
Duttor Gavinu, non si faghet pregare. Fut comente ch’esserat istadu in domo sua e s’imbracconat in su canapè afacca a su bascone.
A unu zestu puntu li narat: “Tata Pedrù’, tres meses faghet, apo operadu sa fitza de una piaghesa.”
“E de chie?” “De una zesta Maria Pes, a la connoschiat?”
Tia Pedrutza, chi fut addainanti de sos furreddos, a s’intesa de cussu lumene, addritzat unu pagu s’ischina, unu movimentu minimu, ma Gavinu si nd’abizat.
“Emmo, fut una tribulada chi chiscaiat fenujeddu e musta. L’aiant bogada a raida, ma primmu de naschere su busdu…
Coment’intendet sa peraula “busdu”  duttor Gavinu s’ammentat “Franca Pes, si naraiat  de Pes che i sa mama”
…fut ipparida e in bidda non si nd’at ischidu pius nudda, sosta che sale in abba.”
Sa riposta non l’accuntentat, s’istintu l’ippinghet a sighire sa rejone
“Cussa giovana ch’apo operadu, m’aiat nadu chi fut naschida in Casteddu.”
“Ah!  Tando fut feminedda.”
Poi si cagliat, ma issu , l’abbaidat fissu ippettende ch’aeret sighidu.
Tia Pedrutza, frighendesi sa barra cun sa manu, pariat indezisa si narrere o no narrere.
“Corome’, pro more ‘e Deu, no m’iscopies cun mama tua.”
“E ite b’intrat mama in custa rejone?”
“Giurami chi no ti essit manc’un alenu.”
Gavinu fut in sas ipinas:
“Como però chez’ischire…”
Tia Pedrutza faghet unu repiru longu, pariat impudada  de su chi che-li fut bessidu.
“Primmu de naschere tue, in bidda aiat comintzadu a s’ipasghere sa oghe chi babbu tou, chi fut podestà riccu e timidu, aiat ingraidadu a Maria Pes.
E primmu ch’esserat iscoppiadu s’iscandalu, mancari sutta sutta, in bidda l’ischiant fintzas sas puddas, si bi funt postas sas monzas, chi in dogni modu aiant chiscadu de la cumbinchere a atzettare su inari (e naraiant chi fut meda) chi babbu tou li cheriat dare, bastet de si ch’esserat andada da idda e s’aeret tappadu sa ucca.
Ma sa ucca no si l’at tappada anzis…
Maria Pes, fut bella giovana, geniosa,  ducada, ma briosa.
Offanedda, l’aiant pesada sas monzas, ca su babbu, chi che trabagliaiat in Germania, non si nde fut potidu occupare.
Ischiat leggere e iscriere ca l’aiant mandada a iscola e l’aiant imparadu a recramare.
A sos battosdigh’annos, sas monzas l’aiant mandada a teracchedda a una familia comente si toccat.
Sa tribulada non ischiat nudda de su mundu e, cando andaiat a su riu a samunare e bessiat a faghere sos cumandos, daiat troppa cuffidentzia a tottu e calicunu, cun caschi francu, si nd’approfittaiat.
Sos padronos tando che l’aiant bogada fora, sas monzas no l’aiant cheffida e Maria Pes aiat comintzadu a pesduliare peri sas campagnas, chischende gioga, fenujeddu e musta pro si campare.
Babbu tou puru, si nd’est aprofittadu e, daghi est bennida raida, creiat de si chel’iscatzare paghendela, ma issa non cheriat dinari, cheriat ch’aeret reconnoschidu sa criadura, dendeli su sambinadu ostru.”
A Gavinu non li fut bessende mancu unu tunciu, iscustende pariat un’istatua de mammaru.
“Maria Pes, chi non fut pius cudda pisedda ducada de primmu, pariat un animale cando calicunu chiscat de li leare su crionzu, ogni manzanu, si che piatzaiat addainanti ‘e su postale de su palattu ostru e babbu tou e mama tua funt brivos de s’accherare a gianna de carrela, ca issa che una pibera, lis abboghinaiat tottu su chi li eniat a bene, fut un’iscandalu continu; una die aiant giamadu sos carabineris chi che l’aiant giutta a presone. Daghi nde fut bessida, fut pius fiera ‘e primmu, chischende su dirittu de sa criadura a aere su sambinadu de su babbu.
Poi est sutzessu su ch’est sutzessu..”
“E ite?”
“Sa disgrascia de babbu tou.”
“Non nde fut ruttu dai caddu?”
“Gai aiant fattu crere a sa zente, ma…”
“Ma?...”
“Ma sa veridade est chi l’aiant acciappadu mostu cun su dossu a modde in s’oru de su riu, sa conca ischeveddada da unu crastu, a cara a terra.”
“E i su caddu?”
“Su caddu fut pasculende affacca. Dai sa die Maria Pes est iparida e no si nd’at ischidu pius nudda.”
“Ohi! Ite so intendende.”
“Mama tua dai su dolore e dai sa zantara nd’est  rutta malaida.”
“Laite sa zantara?”
“Ca custa rejone fut in bucca a tottu, fintzas fora ‘e idda: babbu tou fut connoschidu meda. Nd’ant iscrittu e nadu pagu de cosas, beras e falsas; chie faghiat sa paste a issa, chie a babbu tou, chie la narait cotta, chie la naraiat crua.
Ch’aiant fintzamenta misciadu sa pulitica, naraiant chi a Maria Pes l’aiant pagada sos busciviccos pro arruinare a babbu tou, chi no fut beru nudda, chi fut faula chi  fut issu chi l’aiat ingraidada, e chie lu podiat giurare cun d’una pesdularia che i cussa..”
Gavinu serrat unu mamentu sos ojos e li paret de idere su restrattu de su babbu chi sa mama teniat subra su comodinu: issu puru giughiat unu bellu neu in su cavanu mancu.

giovedì 1 marzo 2012

Sa majalza


In sos seros de ierru longos e frittos, cando su entu frusciaiat fattende attappare bascones e giannas,  poi chenadu, nos trattenimis tott’inghiriados a sa goppe pro nos iscaldire primu de nos che coscare e i su calore onu de sa braja atzesa, fut unu recreu. Mama faghiat maglia, Filippa filaiat, nonnu, chi fut de pagas peraulas, faghiat fune,
ma babbu aiat ammentos medas, massimu de su tempus de gherra, e l’iscustaimis cun d’unu prammu ‘e bae.
Unu de sos contos chi nos ippantaiat de pius, fut unu fattu chi li fut sutzessu cando Pola, Zara, Lussinpiccolo appasteniant ancora a s’Italia e issu, faghiat seviziu in su Golfo del Quarnaro. Tando fut Delegato di Spiaggia, (a sa finida de sa gherra fut restadu in Finanza)  e andaiat da unu portu a s’ateru.
Una die si fut acciappadu, cun ateros tres amigos finanzieris, in su portu de Lussinpiccolo, chi si deviant imbascare pro torrare a Pola.
Ippettende ch’esserat bennida s’ora, bugliende e passitzende, in d’una carreledda istrinta, passant addainanti a una gianna abesta e s’idiat un’iscala iscurigosa e brutta chi che pigaiat fintz’a punta.
Si frimmant e tzacchendeche sa conca, s’ appuntadu lis  narat:
“Innoghe ch’istat una majalza chi faghet sas castas e indevinat tottu. Non ibbagliat mai”
No aiat mancu finidu chi sos ateros comintzant a riere e a lu leare in giru.
“Ah! indevinat tottu! Ma propriu tottu? Ite cosa bella”
“Eh, riide, riide e deo bos naro ch’est beru. A faghimus un’iscummissa? Ponide chimbe francos ch’ischit tottu puru de ois.”
“E tue bei cres? “
“Non paristi gai bambioco”
“ Ma custas sunt cosas de femineddas”
“Non ti nde isgonzas mancu a lu narrere?”
“Non lu nezas cun atere.”
”Su chi narat est Vangeliu e bois sezis timende de perdere s’iscummissa.”
“Ma faghenos su piaghere!”
Issu chi emmo, sos ateros chi nono; l’agghejant, lu leant de maccu, e no solu, ma, a s’ustimu, atzetant e, sempre pro bugliare e sighire a riere, che pigant tottos battoro in s’iscala.
Daghi tzoccant in d’una gianna cun sos bidros filados e i sa maneccia truncada, lis aberit una femina de un’edade chi non si podiat definire e chi deviat esser’istada bella: giughiat caschi zuffu canu, in palas una mantellina de lana violitta, fatta a uncinetto e i sas ungias tintas a ruju.
Non lis preguntat nudda e los faghet intrare in d’una salitta istrinta cun paga lughe ch’intraiat da unu mesu bascone cun d’una tenda totta isorigheddada.
Assentadas affacca a su muru, bi funt tres cadreas cun su fundu de patza.
“Setzidebos e intrade a un’ a unu.”
Non ippreccaiat faeddos.
Su primu li ponet fattu e ch’intrant in d’una gianna chi serrant luego.
Sos ateros duos si setzint, babbu ippettat ficchidu, ca fut ascamajolu e fut timende ossiat chi s’aeret imbruttadu sa divisa e mudos ippettant su turn’issoro.
Appoi de unu cuastu ‘e ora, su primu ndi essit nende a boghe bascia:
“Atere che majalza, custa est una ladra, at cheffidu deghe francos pro mi narrere chi Mariuccia m’at lassadu pro un’ateru “
Toccat a babbu: in s’istanzinu, a manca intrende, b’aiat unu lettu cun d’una manta groga e in cabitta unu cant’e cuadru de Santa Lughia, subra su comodinu unu restrattu iscoloridu cun d’unu lumicinu; a ojos a sa gianna, unu cantaranu antigu cun su mammaru filadu e  unu pe cottadu e i s’ippigiu antigoriu cun sa cornice tarulada. In mesu b’aiat una banca cun d’unu tappete e subra unu mattulu de castas, chi, de cantu funt betzas pariant untas e, a babbu, chi fut già impudadu de s’essere  lassadu cumbinchere chi tantu non bi creiat in cussas cosas, lu funt  fintzas  istogomende.
Sa femina si setzit a palas a su bascone  e a babbu lu faghet ponnere a ojos a issa chi misciat sas castas e nde ponet chimbe in fila, poi un’atera fila de tres  e infines una, in modu de frommare unu triangulu. Subra a ognuna frimmaiat su pendolinu chi zanzigaiat dai dresta a manca e dai manca a dresta.
“Sfavorevole, sfavorevole” naraiat.
Solu subra a una casta, su pendolinu, giraiat un tundu e issa faghiat de conca:
“Favorevole”
Babbu pienu de curiosidade cheret un’ipiegassione e i sa majalza cun tonu indifferente, fritta che nie:
“As’a faghere unu biatzu e t’as’acciappare in d’unu  grande perigulu, in perigulu de vida, t’as’a bidere sa morte a fiancu e, infinis passendesi su poddighe  mannu in fronte pro tres bostas, pro tres bostas l’aiat nadu - Mih!  Goi, mih! t’as’ a sarvare pro miraculu.”.
Babbu cheriat ischire de pius, ma issa non li narat ateru, ritirat su inari e che lu dipacciat.
Daghi sunt tottu in carrela, si preguntant pari pari ite lis aiat nadu, beffendesinde e ancora agghejende su chi che los aiat cumbinchidos a si faghere leggere sa castas, e, ciaschende tottos tres, francu s’appuntadu, si passaiant su poddighe in fronte” Mih! Goi, mih, goi”.
E unu cuncluit:
“Aimis fattu mezus a nos faghere una mandigada de aliusta”
Poi cambiant rejone e s’immentigant de sa majalza.
Fut comintzende a iscurigare, andant a si buffare unu gaffè primu de pigare in su battellu chi fut a punt’a partire; tottu normale, non fut andende mancu unu sulu de entu  e coment’e sempre comintzant su biatzu chi che los deviat giughere a Pola.
Su battellu faghet una frimmada in s’isula de Unnie: calicunu nde falat, ateros pigant, poi sighit.
Accò a un’iscuta comintzat a si pesare su entu  cun iffurriadas malas, sempre pius fortes e i sa undas, sempre pius astas, pariant chi che cheriant inguglire tottu. Su mare furiosu iscadenat s’ifferru congiuntu. A sa lughe de sos lampos bidiant s’abba chi s’asciaiat che unu muru e si che lis ibbarriaiat subra cun d’unu fracassu chentza fine.
Sas tempestas in su Golfo del Quarnaro funt fentomadas pro sa violentzia ch’iscadenaiant, ma babbu fut sa prima osta chi bi fut capitende in mesu; però su perigulu non fut solu cussu: su mare fut pienu de pischecanes sempre fattu a sas imbascasciones e, in casu de disgrascia, puru chie aiat calchi probabilidade de si sarvare, che finiat  in matta  dei cussos pisches bramidos chi si los rotzigaiant  bios.
Tottos battoro ipprammados, s’abbaidaiant mudos; a dogn’undada chi che paliaiat in astu su battellu comente ch’esserat istada una fotza ‘e olia, issos creiant chi sa morte  fut arrivida e si raccumandaiant s’anima a Deus.
In cussos mamentos de terrore, babbu, pensat:
“Non che chezo finire in matta dei cussos pisches malaittos e biu de tzertu non mi mandigant”
E at sa fortza de si ogare sa rivostella e de la tennere pronta:
“Si ch’affungamus, m’ipparo a conca, gai non m’abbizo pius de nudda.”
E, comente in d’unu lampu, s’ammentat sas peraulas de sa majalza.
Pius de duas oras durat cussu iatzu: duas oras de ippasimu, sas pius longas de sa vida sua, chi non passaiant mai, non nd’idiat sa fine; e podes narrere agiudu podiat pedire. Sas undadas una fatt’e s’atera si ch’attappaiant a sos fiancos de su battellu e  ch’ostulaiant s’abba intro iffundendelos e  belendelis  su sambene in sas venas, ca da unu mamentu a s’ateru pariat chi su navile si deviat dareosta  dai sutt’a subra.
Man’a manu chi s’imbarcassione resessit a s’accocciare a sas costera de Pola, comente si fut pesadu, su mare si torrat a appasiguare: pariat chi bi fut passada sa manu de Deu .
Nde falant tott’iffustos ma salvos, pariant  imbreagos, cun sa cara bianca che mortos  e in sos ojos imprimidu su terrore ca aiant bidu sa morte in cara e non lis pariat beru  de aere postu pes in terra.
Appena che lis torrat s’alenu, ancora insustados si sunt abbaidados in ojos pari pari, e tott’in una, s’appuntadu asciat sa manu dresta e, passendesi su poddighe mannu in sa fronte pro tres bostas:
“Mih! Pro miraculu, mih! Pro miraculu, mih!”
Nde lis est pigada sa tudda rea rea.