martedì 3 luglio 2012

Sa losa immentigada

Sa tumba de sa familia de donna Frantzisca fut abbandonada dai pius de vint’annos: sas labidas filadas, sos restrattos iscoloridos, sa barandiglia tott’ibbicada, s’anghelu subra una culunna cun su bratzu immutzurradu e gai e tottu sa rughe in pedra ruja. Dai cando fut morta issa, ajana de sessant’annos, in bidda non b’aiat pius restadu nisciunu de cussa zenia e s’abba, su entu e i su sole, cun su passare de su tempus, n’aiant iscancelladu sas iscrittas in latinu. Mai unu fiore, ma sa pigulosa chi, dai annu in annu, s’aiat leadu sempre pius logu. Caschi anzianu, fossi, s’ammentaiat de sos chi bi funt in cussa losa e aggiummai nisciunu si bei ostaiat cando passaiat addainanti.
Invece, sa die ‘e Sos Mortos de cuss’annu, nisciunu s’est passadu erettu, non pro narrere caschi recchia, ma ca unu cantu ‘e mattulu de rosas rujas,  in mesu a i cussa disaura, nde ogaiat s’oju a su zegu. Sas pius pisigulas fintzas a su becchinu aiant preguntadu, ma issu non fut istadu volia volia e aiat truncadu cutzu: “Metz’e faghidebos sos fattos bostros.”
Frantzisca fut de familia nobile, presumida, ma decaida ca su babbu, don Sebustianu, pienu de viscios, non solu su bene sou, ma puru su ‘e sa muzere donna Masgarida, aiat ibbaidu in su giogu e in su inu; caschi limba mala naraiat fintzas  fattu ‘e sas feminas.
Daghi funt mortos su babbu e i sa mama, in su palatt’antigu, issa fut restada sola ca sas teraccas manu manu si che funt andadas, solu una laccaja ogni tantu li daiat una manu.
Sa zente si l’ammentaiat minudedda cun sos pilos male tintos, sos ojos bisdes e i sos trattos de sa cara indilighidos, chi mustraiant sa bellesa passada. Fut dignitosa, decorosa e cumprida: li funt restados sos modos e i sos faeddos de sas segnoras; in tuju una cadenitta ‘e oro. In ierru, giughiat sempre su matessi capottinu tabaccosu, istrintu cun su collette consumidu chi issa cavaccaiat cun d’un’isciapitta de lana isde; in istiu, unu estireddu mutzu e unu goffinu  grogu sempre bettadu in palas.
Cust’istoria comintzat cando Frantzisca fut bagianedda, sa die chi Pascaledda, una pitzinna de doigh’annos, aiat fattu su Grijmu. Sa mama de sa pitzinna, tia Annamaria, l’aiat chiscadu a nonna, a segnora Luisa de una familia ricca meda, connoschida, ripettada e fentomada, non solu in bidda sua Cossoine, ma puru in sa biddas de affacca.  Pro faghere su dovere, cun su babbu, segno’ Pizente, e cun sa mama, segnora Juannica, nde l’aiat accumpagnada su frade Chirigu, in sa carrotza issoro.
Chirigu fut unu bellu giovanu, astu, istrizile, ducadu: unu pastidu onu chi ogni ajana disizaiat.
Segnora Luisa chi si distinghiat in mesu a tottu, pro su signoriu, giughiat un’estire de seda cremisi, una collana cun sas perelas mannas che cuccuru ‘e poddighe, duos aneddos unu pius bellu ‘e s’ateru, sa borsetta e i su cappellinu, comente si deghiat a una in calidade sua.
Su fremmagliu chi aiat battidu pro sa fizola, fut mannu, cun  tres fiores in laminas de oro biancu, cun sos rubinos rujos in mesu,  comporadu dai su metzus orefize de Thatari, e gai e tottu su rosariu de prata.
Sos compares, tia Annamaria, e i su maridu, tiu Barore, comente fut s’usantzia, aiant ricambiadu cun d’unu gattò pesosu che tronu, mannu cantu una canistredda. 
Pro su trattamentu, poi de sa funtzione in cheja, aiant invitadu  sa familia de donna Masgarida e don Sebustianu ca funt sos nonnos de Battijmu de Pascaledda. Issos si funt presentados cun su regalu e s’aiant giuttu a Frantzisca chi tando fut bajanedda de prima punta.
In s’appusentu bi funt tottus sas cadreas ben’assempiadas pro sos istranzos e…coment’est, comente no est,  Frantzisca e Chirigu che funt ruttos affacca.
Chirigu nde fut restadu ammacchiadu e l’aiat abbaidada cun insistenzia, cun cussos duos ojos nieddos,  luminosos, chi riiant primmu de sas laras. Tottu su sero aiat osservadu cuss’ajanedda, dechida in totta sa pessona, cussa conca de pilos castanzos assumados, chi l’incorniciaint sa cara imprateada, e sas manos biancas e moddes che seda. Nd’ aiat osservadu sa cumpostesa e i sa finesa.  Frantzisca puru, ogni tantu abbaidaiat cussu bellu giovanu furisteri,  cun sa coa de s’oju, ca fut bisgonzosa meda, ma puru ca aiat retzidu dai sa onnamamma, una ducassione a s’antiga. Essiat solu pro andare a cheja o in carrotza cun su babbu e i sa mama si andaiant a faghere calchi visita a sos paris issoro o a Thatari a su treatu, pro idere calchi pantumina.
A s’ora de si ch’andare Chirigu faghet de tottu pro li toccare sa manu: l’aiat dadu un’istrinta forte, dezisa, trattenzendesila un’iscutta, e issa aiat curripostu cun su coro olendecheli. Sa notte Frantzisca si che fut coscada pensende a Chirigu e, Chirigu, in Cossoine si fut drommidu pensende a Frantzisca.
Sa die appoi, Donna Masgarida, chi non che li passaiat mancu sa musca e chi si fut abbizada de cussu furisteri chi su sero innanti non nd’aiat distaccadu sos ojos dai sa fitza,  aiat mandadu a giamare sa comare, pro li preguntare de ite zente funt sos istranzos de Cossoine. “Zente ona meda, segnores, sos pius riccos de idda, non ischint manc’issos cantu ant.” Ripondet tia Annamaria.
Primmu de si ponnere in caminu pro torrare a bidd’issoro, segnora Luisa, aiat invitadu sa fizola e i sos compares a bustare in domo sua, sa dominiga appoi.
A sa chida,  tiu Barore, tia Annamaria e Pascaledda, funt arrividos a Cossoine e no a manos boidas.  Sos cossoinesos los aiant retzidu cun dogni riguasdu e lis aiant ammanitzadu unu pranzu de riccos. Pascaledda non aiat mai idu una tiatza pius bella e una banca pius bene apparitzada.  
Finidu de ustare, sos mannos si trattenent in banca arrejonende e buffende su gaffè addainanti a un’affuente de dusches, invece Pascaledda si che fut bessida a sa veranda  e fut abbaidende su libereddu de sas orassiones chi l’aiat appena regaladu segnora Juannica.
A sa muda, accollu chi s’accociat Chirigu e, a boghe bascia, pro chi sos ateros non l’aerent intesu, li preguntat tott’in d’una:
“Bona bi ses a mi faghere unu piaghere chentza iscobiare nudda a nisciunu?”
“Ello chentza b’essere bona!”
“Ma non deves narrere nudda mancu a babbu tou e mama tua. Prommitti.”
“Prommissu.”
Dai sa busciacca de sa gianchetta, issu nde ogat una busta e, porrendebila, li raccumandat:
“Remunidi custa littera e cunsignala solu a donna Frantzisca chi non si nd’abizet anima vivente, ch’est unu segretu.”
Pascaledda, manna che furru, ca unu giovanu che Chirigu si fut fidende de issa, lestra s’asciat su chirriu ‘e sa munnedda e i sa littera che finit, che inguglida, in sa mesaposta.
S’abbaidant a pare chentza unu tunciu, e bastat pro si cumprendere.
“Bi la cunsigno cras e tottu, daghi la ido in s’adunanzia de sas cisculinas.”pensat.
Su lunis sero Pascaledda, non bidiat s’ora de andare a cheja; ogni tantu, oriolada, a cua de sa mama, daiat un’abbaidada a sa busta, pro s’assigurare chi non l’aiat pesdida.
Mancu a lu faghere apposta, in gianna de cheja faghet a paris cun donna Frantzisca e in d’unu sinnu, cunsignat sa littera propriu in manos suas.  Daghi torrat a domo, Frantzisca, pro la leggere, si che serrat in s’appusentu sou e cummovida preparat sa riposta. Intregat sa busta a sa teracca chi aiat un’amiga de Cossoine.
Unu sero de maju, a sa essida de su Rosariu, donna Frantzisca, fut intrada in domo de Pascaledda in ue bi fut Chirigu isettendela, ca s’aiant dadu appuntamentu pro s’arrejonare.
Tia Annamaria los aiat lassados solos in s’appusentu, un’iscutta manna.
A punt’ a s’annu de custos andamentos, segnora Luisa mandat a narrere a sa comare chi deviant bennere a bidda ca Chirigu aiat dezisu de mandare su babbu e i sa mama a li dimandare a Frantzisca.
Allegros che pasca, unu sapadu sero, a s’iscurigada de una die bella e casda de lampadas, Chirigu cun su babbu, sa mama e i sa sorre, tottu bene lussados, nde falant dai sa carrotza e si presentant in su palattu de don Sebustianu e de donna Masgarida.
Los rezint cun ducassione, lis cumbidant sos biscottos e i su rosoliu, ma sa padrona ‘e domo, fut chibera chi pariat attata de buvera.  Daghi narant su dovere, propriu issa, donna Masgarida, chi aiat accustadu a chizos bascios, chentza lassare essire mancu unu tunciu a su maridu:
 “Fitza mia est nobile e tue, in crianscia, cale laurea nos ses presentende?”
ripondet ippiachita bostada a Chirigu, chi restat siccu che linna.
Frantzisca si faghet ruja che fogu a punta a si dimajare e si che curret a s’ater’appusentu dai sa isgonza.  Che canes catzados, sos ateros non ischiant a cal’ala si dare.  Solu segnora Luisa, fora de sa grascia ‘e Deu,  cun sa limba che serra, abbaidendela a cara manna, isbarrat:
 “Frade meu non est laureadu, ma balet pius de tottu ois postos a pare, bruttos presumidos; dai coste reale non chi enit nisciunu pro sa fitza de un’imbreagone.”
e girat de palas chenz’iscustare sa riposta.
Che matzados a fuste, torrant a domo de sa comare chi, cun tiu Barore e Pascaledda funt in pibiris, ca non bidiant s’ora de ischire comente fut andada s’affazenda.
Tottos tres restant che fragellados e porrint lestros una cadrea a segnora Juannica chi fut ancora tremulendesi che foza. Su maridu, signo’ Pizente, nieddu che pighe, si fut setzidu in su canapè: un’affrontu che i cussu, non si fut mai intesu!
Chirigu cun sa cara bianca che istratzu e i sas laras biaittas, a calaizu resessit a frenare su velenu chi fut incubende pro s’umiliassione ch’aiat retzidu: si funt istados ateros tempos, cun su sambene aiant  apidu pagadu.
Bostadu a tia Annamaria, agitadu, cun sas manos nervosas, li porrit un’iscatulitta cun d’una cadenitta de oro, nendeli ebbia: “Fettami su piaghere de la dare a Frantzisca. Deo mi preparo sos pabilos  e mi ch’ando in Australia.”
E gai e tottu, aiat fattu.
Donna Frantzisca fut rutta malaida e non cheriat bidere né faeddare cun nusciunu: sas teraccas naraiant ch’istaiat dies intreas pianghende in s’appusentu sou e non b’aiat contu de la faghere mandigare.
In disizu de idere a Frantzisca, a Pasca ‘e Nadale, tia Annamaria, cun s’iscugia de li giughere sos dusches, si che fut tuccada a domo de donna Masgarida, ma l’aiat retzida sa teracca in s’oru de sa gianna; non l’aiat lassada ruppere, aiat leadu sa saffata e che l’aiat dipacciada.
Dai tando che funt barigados chimbant’annos e Pascaledda fut fintzas onnamanna, cando sa prima die de Santandria, l’aiant chiscada duos cojuados noos chi funt bennidos dai s’Australia. Issu fut su nebode pius minore de Chirigu chi, a sos norant’annos aiat un’ustimu disizu: cheriat mandare unu mattulu de rosas a Frantzisca; ma Frantzisca fut morta dai meda e Pascaledda  aiat accumpagnadu sos duos furisteris  a sa losa.

( Secondo premio al concorso Limba e Ammentos 2012, Ittiri )