Penso
chi su ‘e su tzappadore, siat su trabagliu pius antigu de su mundu: non si nde podet faghere a mancu puru oe, ca
non podimus faghere a mancu de mandigare: sunt cussas manos rutzas e pienas de
gallos chi ant mandadu addainanti su mundu.
Lu
ponzo umpare a sos trabaglios pesdidos solu ca, cando fui minore si faghiat cun
sa tzappa, un’attretzu fattu solu cun d’una lama de ferru cuadrata, chi a
un’ala giughiat un’ipessie de loriga in ue si che tzaccaiat una maniga de
linna, chi serviat a ruppere sa terra e
a nd’irraighinare sas evas malas.
Pro
fostuna como s’impreant attretzos
modernos chi ant illebiadu s’omine da una fadiga pesante.
A
narrere tzapadores e a narrere poveros (tando) fut sa matessi cosa ca,
possediant solu sa tzappa e i sa fortza de sos bratzos.
Trabagliaiant
a sa zoronada dai s’avreschida a s’iscurigada: unu coppu fatt’e s’ateru (non bi
cheriat perun’istudiu, ma solu incrinu, fortza e voluntade), a sa sola o in
cumpagnia, affrontaiant cunzados mannos chi bi cheriat dies e dies de trabagliu
e de suore, pro nde ‘ennere binchidores.
No
est chi giughiant una divisa, ma in conca mia funt calzados cun sas craccas chi
funt rinfortzadas, in sa sola, dai sas bullittas e in sos taccos, dai sos zoos,
ca deviant durare meda, non giughiant calzas, ma s’imboligaiant sos pes e i sos
cambutzos cun sas petzas de pes (istriscias longas de roba), sos calzones de
frustanu betzos e tappulados, sa camija chi fut istada unu tempus bianca, sa
gianchetta iscorriolada, sa cicìa abbattilada e unu muncaloru mannu chi lis
serviat a si lu ponnere in su attile pro si devensare dai su sole, chi lis
coghiat sa cara.
Sos
pius funt sabios, massimu sos antzianos,
misuraint sas peraulas, aiant imparadu dai sa natura.
In
campagna podiant osservare e meledare e, puru sos betzos, chi ostas medas non
ischiant né leggere né iscriere, in fattu de tempus, de istagiones, de luna ,
de sole, de istellas, de abba, de entos,
de sas aeras nd’ischiant pius de unu tzaravagliu. No solu, ma connoschiant sos
poetas sardos e ischiant a mente bicculos de sa Divina Commedia, de sos poemas antigos, de sa Bibbia….
Connoschiant
sas piantas e comente las contivitzare, distinghiant sas evas bonas dai sas
evas malas, a ite podiant faghere bene e
comente las impreare.
No
ischiant solu tzappare, ma si ettaiant a faghere ogni trabagliu chi richiediat sa campagna
in d’ogn’istajone: laurare, semenare, messare, assedare, triulare,
piantare, pudare…..e non diat bastare unu liberu pro narrere tottu su chi
faghiant.
Cincinnato
trabagliaiat sa terra e Maria Teresa d’Austria aiat nadu chi, su trabagliu de su tzappadore campaiat tottu sos
ateros trabagliadores. Pro Catone fut s’onore pius mannu a essere cussideradu
“bravo agricoltore”.