Comente che l’aimis pigadu cun sas corvulas a sos
orrios in s’isostre, gai, cun sas corvulas nde falaimis su trigu, pro lu
samunare, ma primmu lu passaimis in su chiliru ‘e ferru.
Pro custu trabagliu aimis sos labiolos mannos de ramine e
lu samunaiat Filippa cun s’ajudu de mama
e de una femina.
Daghi fut samunadu, isterrimis sos lentolos de su
trigu in terratza (chie no aiat né terratza né ostu los poniat in carrela). A
benujos a terra cun sa manu isparghimis bene su trigu: e, si sa die fut bella,
asciutaiat luego, invece a su tempus feu istaimis sempre timende ossia ch’aeret
pioppidu e i sos pitzinnos, daimis tentu chi sas puddas non s’esserant accociadas a lu pitulare.
Daghi lu rebijaimis a corvula a corvula lu ettaimis,
pro lu pusgare, in sa banca manna de coghina chi fut cuadrata. Nos setzimis (
sos pitzinnos puru, tando aggiuaiant in tottu sos trabaglios de sa familia ) in
giru in giru cun d’una corvuledda in coa. Cun sa manu isparghimis unu odale de
trigu in s’oru de sa banca, nde ogaimis ogni bruttura, calchi pedrighinedda,
calchi ranu de fena o de ozu. Daghi fut nettu che lu ettaimis in sa corvuledda
e appena fut piena che l’ibboidaimis in sas corvulas pius mannas chi gai funt
prontas a las giughere a cuccuru, a su mulinu de sa farina.
Nois andaimis a su mulinu de tiu Peppe Dore.
Babbu, incogliat sa die chi masghinaimis, ca su mulinu
fut propriu addainanti de s’uffisciu in
ue trabagliaiat issu, e intendiat sas boghes de Filippa chi, dogni osta, si
brigaiat cun sos molinazos e cun sos ateros fittianos.
Che falaimis a su mulinu cun sas corvulas pienas de trigu
e nde pigaimis cun sas corvulas de farina. Pro chi non nos esserat doffida sa
conca, subra su cuccuru nos ponimis su tidile. Cust’anda e
torra duraiat tottu su manzanu. Poi comintzaiat su trabagliu cun sos sedattos:
in su canistreddu mannu si poniat s’ippoddinajola subra ue si sedattaiat, a
fiancu sa corvula piena de farina e i su truddone pro l’umpire e la ettare in
su sedattu.
Sa prima passada si
faghiat cun su sedattu più russu e si chirriaiat su fuffere chi serviat
a faghere s’impastada:su mandigu a sas puddas e a su poscu. Poi si passaiat in
su sedattu cun sa rete pius fine e si chirriaiat sa farina niedda ch’impreaimis
a faghere sas tazolas e i su pane chivalzu ( tando non nos piaghiat su pane
nieddu, como invece, emmo e lu giamamus
“ pane integrale”) Un’atera passada de sedattu pro nd’ischirriare sa simula e i
s’ustima in su sedattu cun sa rete fine fine de seda, su poddine ( sa farina 00
). In fines, s’ustima passada in canistredda la faghiat sempre Filippa..
Daghi sa farina fut
pronta si dezidiat sa die de suighere.
Su fremmentazu, e tottu l’aiant, fut un’ipessie de
panigheddu tundu, fattu cun sa pasta de pane, arribadu dai cando aiant suettu
s’ustima osta: (a paste de subra si bi faghiant taglittos comente a rete) chi
s’inacidiat e serviat a faghere sa madrighe.
Su sero innanti, Filippa, in d’unu lebreri minore,
poniat su fremmentazu segadu a bicculos, a modde in abba tebia fintz’a s’isovere, poi b’aggiunghiat unu
odale de farina e morigaiat pro l’impastare ene, cavaccaiat s’istetzu e
lassaiat pasare, cussa fut sa madrighe.
Preparaiat sa
mesa (una banca piu longa e più bascia de sas ateras ) sos lebreris de tantas
mesuras, sos pannos biancos, sos cannones, sos pannelleddos, una padizona pro
s’abba, sa rodetta.
A mesanotte o a su massimu a sa una, Filippa e mama
si nde pesaiant, beniat una suettora e i sa teracca. Prima de comintzare ognuna
si poniat addainanti, su pannelleddu e in conca sos muncaloros ossiat chi
ch’esserat ruttu calchi pilu in sa mesa.
In su lebreri isde mannu, Filippa impastaiat, ma
primu si sinnaiat. Poniat sa farina passendela in su sedatu, faghiat unu
fossigheddu in mesu e pianu pianu bi ettaiat
s’abba tebia cun appena ‘e sale e b’aggiunghiat sa madrighe chi fut già
pronta. Cun sas manos impastaiat e a
pag’a pagu daiat su cumassu a sas feminas chi comintzaiant a suighere. Fut unu
trabagliu longu e fadigosu.
Sas suettoras
si poniant a diputa ‘e pare, cariende su cumassu a chie lu faghiat pius
biancu e pro los cunfrontare, los poniant unu subra s’ateru, si segaiant cun
nd’un’usteddu e si podiant idere sos
istratos e i sa differentzia de colore. Pro ottennere sa pasta bianca e lija bi
cheriat pius de un’ora.
Daghi si finiat
de suighere, subra su cumassu si
bi faghiat sa rughe cun s’usteddu e cun d’unu bicculu de pasta si preparaiat su
fremmentazu. Sas suettoras si pasaint un’iscuttighedda, poi, cun d’un’usteddu, comintzaiant
a sestare su pane de tantas calidades: su pane lottura a fromma de corona totta
bicchettada, sa cotzula, su pane poddine, su pane colagola cund’un’istampa in
mesu, su pane russeddu.
Su pane poddine chi como giamamus spianate, si
preparaiat fattende, cun su cannone, unu discu de una trintina de centimetros
de diametru, russu calchi millimetru e
s’appoddigaiat. Su pane poddine puru beniat bicchettadu in gir’in giru e, cun
s’usteddu, iscrittu in mesu comente unu recramu. Bi cheriat abilidade e pratica
: su chi faghiant Filippa e mama leaiant su premiu. Cun sa farina niedda si
faghiat su pane chivalzu e i sa tazolas, cun sa pius bianca , sos
cicciones e i sos culunzones. Pro Pasca,
a sos pitzinnos, nos faghiant sa cotzula ‘e s’ou: a sas feminas a fromma de
poppia a sos mascittos a fromma de caddittu
S’isterriant sos lentolos subra sos lettos e,manu manu, b’assentaimis su pane e in s’ierru, ca faghiat frittu, si cavaccaiat puru cun sas fressadas.
Si cuntrollaiat su fremmentazu e daghi s’uffiaiat, cheriat narrere chi su pane
fut pesadu.
Intantu sas oras
funt passadas e a manzanu chitto si comintzaiat a coghere.
Su furru lu preparaiat nonnu: impreaiat sa linna de sa pudadura de s’oliariu, sos rabatzones de sa inza e calchi fascighedda
de mudeju. Primmu che l’ippinghiat cun d’unu fuscone fintz’a fundu e daghi sa
linna brujaiat cun d’unu trazabraja de
ferru, nde attiadat sa braja addaiananti a sa ucca ‘e su furru e lu puliat bene
cun s’iscobile e gai fut prontu pro sa
cottura de su pane.
Coghiat sempre Filippa. Impreaiat sas palas de
linna, divescias pro ogni tipu de pane, cun sa maniga longa pro arrivire
fintz’a fundu de su furru. Daghi fut
cottu a un’a unu, su pane si frobbiat cun d’un’istratzu e s’assentaiat in sas
canistreddas.
Comente nos nde pesaimis, acciappaimis su primu pane cottu casdu casdu
e solu su profumu ti pienaiat su coro.
Sa cottura duraiat tottu su manzanu e faghimis
s’ipola, dai sa domo ‘e su furru a coghina, cun sas canistreddas pienas. Daghi
iffrittaiat che l’assentaimis in d’un’immariu a muru in s’appusentu mannu.
Da inie leaimis e, prima ch’esserat finidu si
comintzaiat dai printzipiu.
S’ustimu pane oramai tostu lu coghimis e lu cundimis
che i sos maccarrones ( su pan’a fittas ), non nde pesdimis mancu unu bicculu,
e si calchi avanzu si musgoraiat si daiat
a sos animales.
Dai minores nos imparaiant unu grande rispettu e riguardu pro su
pane e cando nos nde ruiat calchi
bicculu in terra nos nde lu faghiant accoglire e basare ca fut grascia ‘e Deus
e in banca non si poniat mai bostuladu.
Sono troppo giovane per poter ricordare certi episodi. Il pane lo facevamo spesso, persino oggi alcune famiglie preferiscono farselo da sé. "Deus bos vardet" dice colui che entrando in casa sorprende chi lavora il pane, contro il malocchio probabilmente. Mannaggia, purtroppo oggi siamo troppo schizzinosi per poter apprezzare a pieno certi alimenti naturali che si facevano in casa. Non si buttava via niente.
RispondiEliminaL' esser nati prima ha qualche vantaggio. Si ricordano le cose di un tempo, che si sono gustate e che, chi è nato dopo, non saprà mai che sapore avevano. Mettiamola così. Vediamo qualche lato positivo là dove è difficile vederlo.
Elimina