Sa fortuna l’aiat agiuada: fut resessida, cun cussu sacheddu de dinaros, a pagare su biazu pro issa e i sas tres criaduras, in su cascione de unu càmiu etzu in ue funt pigadas puru una deghina de persones chirchende iscampu comente a issa, totu istèrridos tra sos sacos pienos de mercantzia di ogni ipessia e calidade, e a passare gai sa frontiera.
Cantu tempus fut passadu non l’ischiat:
sos fizos, duas pitzinnas de undighi e degh’annos e i su minoreddu de tres, ogni
tantu pianghiant ca aiant fàmine e fritu e issa non resessiat pius a los fagher
istare mudos e chietos
Aiat fatu unu suspiru longu cando duos
in bestimenta de soldados aiant dadu
un’ojada istraca apoi de ch’ àere fatu isparire in busciaca, a sa remunida, s’imbologu
chi lis aiat porridu s’osciaferro.
Zùlia s’aiat giogadu su totu pes totu.
Non si fut cherfida aunire a sos àteros
disterrados chi funt partidos adenote in d’unu batellu ca aiat ischidu chi,
comente arriviant a sos cunfines, pro lis
furare su ghi giughiant, ispozaiant sos pròfugos e los iscudiant, fintzas sos
pitzinnos, a ue lis bessiat.
Dai cando si fut iscadenadu s’odiu e i
sa furia contr’a sos italianos cunsiderados peus de sos
tedescos inimigos de Tito, sa vida non fut pius vida ma un’inferru.
Arriviant fintzas ai cussa biddighedda
in ue viviat cun su maridu e i sa sogra, sas notiscias de cundierras, de
bombardamentos in sa tzitade de Zara, de omines chi los bochiant betendechelos ligados a crastos
mannos chi che los trazaiant a fundu, in sas ispacaduras de su terrinu:
mastros, preìderos, impiegados, negusciantes, totu a reu los funt bochende, pro
non narrere de su chi faghiant a sas feminas.
Dai sa die chi su maridu che l’aiant
leadu sos titinos, s’ùnicu oriolu sou, fut de sarvare sos fizos de cale si siat
manera. Non l’importaiat de lassare sa domo e totu su chi bei fut; non bi la
faghiant pius a vivere remunidos che i
sos sòrighes timende ogni sisia de bentu, pessighidos de ogni manera, mancu in
italianu podiant pius faeddare, né andare a cheja: s’ùrtimu Nadale fut istada
una die peus de sas àteras.
Fut resessida, a sa cua, a faeddare cun
d’unu preìderu e l’ait cunfidadu s’idea de si ch’andare, tando issu l’aiat
iscritu una litera e l’aiat cunsizada de si nde servire cando si li fut
presentada sa netzessidade.
Su càmiu fut arrividu a sos intòrinos de
Udine: nd’aiat isbarriadu persones e sacos e fut isparidu in d’unu sinnu.
Zùlia, leat sos fizos a manu tenta e,
cun sos àteros, s’aviat a una cheja ca funt sos preìderos , a comintzare dai
sos pìscamos, a dare s’assistèntzia a totu sos disisperados in chirca de
iscampu.
Una monza aiat accumpagnadu, cun sos àteros
a Zùlia e i sos fizos a unu “Centro di
raccolta” in d’unu istabilimentu chi fut istadu de su Fàsciu. L’acollocant in
d’unu camerone cun àteras fèminas cun pitzinnos de dogni edade e zente de dogni
manera, unu pagu ammassados, a calaizu si podiat passare tra una branda e i s’àtera.
B’aiat unu cumitadu chi assistiat sos disterrados
e ordinzaiat sa vida chi non fut fatzile.
Probremas bi nd’aiant medas a comintzare
dai su manzanu ca b’aiat solu bàtoro cessos, ma assumancu ogni die podiant
mandigare calchi cosa: unu piatu de minestrone e duas fitas de murtadella los
consolaiant.
A note podiant drommire chentza timòria
e si calicunu ruiat malàidu bi fut su dutore. Sa domìniga podiant andare a
Missa, sos pitzinnos podiant giogare in d’unu piatzale mannu chi b’aiat e i sos
pius mannitos los mandaiant a iscola.
Lis daiant puru unu sussìdiu, pro su
restu si deviant arrangiare a cont’issoro.
Cussa non fut una sistemazione definitiva
e ischiant chi deviant lassare su logu a àteros disterrados chi funt lassende
sa Jugoslavia a trumas tentende de si salvare.
Sa zente de inie, non los bidiat tantu
de bon’oju e cando los intopaiant non lis mustraiant cara bona, anzis, ognibolta
chi arriviat su trenu gàrrigu de ateros disterrados, unu pagu de zentòria, si riuniat in s’istazione, pro non nde los
lassare falare.
Zùlia resessit a intrare a trabagliare
in d’una frabbica de armas.
Sas duas fizas, Maria e Danica, bi las
acollocant in d’unu collègiu de monzas e i su minoreddu, Goran, in
d’un’istitutu pro mascitos.
Zùlia ogni domìniga, andaiat a los
bisitare e lis giughiat calchi licaldadoria.
Pro Pasca de Abrile bi los aiant dados a
domo e tot’umpare aiant passadu una die cuntentos, ma, propriu cando
pariat chi sas cosas si funt aconzende,
una domìniga chi Zùlia fut andada a bisitare a Goran e a li giughere sas
caramellas de amenta chi li piaghiant meda, una monza chi no aiat bidu mai, chentza garbu perunu,li narat chi su
pitzinnu non bi fut, ca si che l’aiat leadu sa famìlia chi si nde l’aiat leadu a fizu de anima addainanti
de sa lege.
“ E ite cheret nàrrere? A chie azis dadu
a fizu meu?”
abbòghinat aganzende sa monza a coddos e
istratzonèndela.
Su disisperu l’aiat dadu s’atza de
chircare ajudu, de s’ingramesciare a totu, de chircare sa giustiscia, de andare
a dresta e a manca. Si fut ammentada de sa litera chi l’aiat iscritu su
preìderu, l’aiat mustrada a su retore de cheja e issu puru s’aiat dadu cuidadu,
ma non b’aiat apidu nudda de fàghere, totu su chi aiat tentadu non fut servidu
pro torrare a abbratzare su fizigheddu e timet de l’àere pèrdidu pro sempre.
Ma Zùlia, una fèmina forte e dezisa, chi
pro sos fizos si fut sempre sacrificada chentza si lamentare mai,non resessit a
baliare un’ofesa pius manna de ogni suportazione, non si resinnat. Sighit tzerrimosa a lu chircare in
totue: ogni die bona o mala, fritu o caldu torraiat addainanti de s’istitutu,
non ischiat mancu issa proite, ma cun s’ispera de nde ogare filuga.
Ma propriu incue sa malasorte chi l’aiat
sempre pessighida , la fut ispetende: una màchina si la ponet suta.
Sas duas sorres Maria e Danica, restadas
solas, sighint a vivere in su collègiu.
Las aiant mandadas a iscola fintzas a sa
cuinta e poi aiant imparadu a cosire e a recramare.
Sos primos annos apustis de sa gherra
funt istados pienos de peleas, ma pianu pianu sa zente s’aiat dadu cuidadu pro
si mezorare.
Maria e Danica duas bonas traperas,
resessint a piatzare una butega de traperi in d’una domo chi aiant leadu in
afitu.
Trabagliende a de die e adenote s’aiant fatu fitianos medas
tantu chi aiant leadu unu ischente e
serviant sas mezus personas.
Funt apreziadas e cuntentas de totu, ma
non si funt mai ismentigadas de su fradigheddu.
Ogni tantu, massimu in sas dies nòdidas,
lu fentomaiant, aiant una gana manna de ischire in ue fut, comente istaiat, si
s’ammentaiat de issas e lis mancaiat meda.
Istaiant sempre meledende e lastimende
su frade e i sa mama chi fut morta cun cussu rajolu malu.
Maria e Danica si funt sistemadas bene e no aiant bisonzu de nudda,ma non funt
assaniadas fintzas a cando a cuncòrdia de pare, dezidint de chircare a Goran
pensende puru a sa mama chi de tzertu non si nde fut istada.
Torrant tando a s’istitutu e comintzant
unu caminu longu chi finitcun d’unu abratzu de lagrimas e de consolu.
( “Disterrados” menzione nel Cuncursu de Poesia e Prosa Sarda
“Elighes ‘ uttiosos ' )
Storia triste vissuta in tempo di guerra, non mi sorprenderei per niente se fosse vera, molte persone hanno passato veramente un inferno in quel periodo tremendo.
RispondiEliminaComplimenti carissima, sai sempre come intrattenere il lettore coi tuoi scritti.
Ciao, alla prossima.
Grazie come sempre. E grazie per l' apprezzamento dei miei scritti. A presto.
RispondiElimina