venerdì 31 ottobre 2014

Disterrados





Sa fortuna l’aiat agiuada: fut resessida, cun cussu sacheddu de dinaros, a pagare su biazu pro issa e i sas tres criaduras, in su cascione de unu càmiu etzu in ue funt pigadas puru una deghina de persones chirchende iscampu comente  a issa, totu istèrridos tra sos sacos pienos de mercantzia di ogni ipessia e calidade, e a passare gai sa frontiera.
Cantu tempus fut passadu non l’ischiat: sos fizos, duas pitzinnas de undighi e degh’annos e i su minoreddu de tres, ogni tantu pianghiant ca aiant fàmine e fritu e issa non resessiat pius a los fagher istare mudos e chietos
Aiat fatu unu suspiru longu cando duos in bestimenta de soldados  aiant dadu un’ojada istraca apoi de ch’ àere fatu isparire in busciaca, a sa remunida, s’imbologu chi lis aiat porridu s’osciaferro.
Zùlia s’aiat giogadu  su totu pes totu.
Non si fut cherfida aunire a sos àteros disterrados chi funt partidos adenote in d’unu batellu ca aiat ischidu chi, comente arriviant a  sos cunfines, pro lis furare su ghi giughiant, ispozaiant sos pròfugos e los iscudiant, fintzas sos pitzinnos, a ue lis bessiat.
Dai cando si fut iscadenadu s’odiu e i sa furia contr’a sos italianos cunsiderados peus de sos tedescos inimigos de Tito, sa vida non fut pius vida ma un’inferru.
Arriviant fintzas ai cussa biddighedda in ue viviat cun su maridu e i sa sogra, sas notiscias de cundierras, de bombardamentos in sa tzitade de Zara, de omines chi  los bochiant betendechelos ligados a crastos mannos chi che los trazaiant a fundu, in sas ispacaduras de su terrinu: mastros, preìderos, impiegados, negusciantes, totu a reu los funt bochende, pro non narrere de su chi faghiant a sas feminas.
Dai sa die chi su maridu che l’aiant leadu sos titinos, s’ùnicu oriolu sou, fut de sarvare sos fizos de cale si siat manera. Non l’importaiat de lassare sa domo e totu su chi bei fut; non bi la faghiant pius a vivere remunidos che  i sos sòrighes timende ogni sisia de bentu, pessighidos de ogni manera, mancu in italianu podiant pius faeddare, né andare a cheja: s’ùrtimu Nadale fut istada una die peus de sas àteras.
Fut resessida, a sa cua, a faeddare cun d’unu preìderu e l’ait cunfidadu s’idea de si ch’andare, tando issu l’aiat iscritu una litera e l’aiat cunsizada de si nde servire cando si li fut presentada  sa netzessidade.
Su càmiu fut arrividu a sos intòrinos de Udine: nd’aiat isbarriadu persones e sacos e fut isparidu in d’unu sinnu.
Zùlia, leat sos fizos a manu tenta e, cun sos àteros, s’aviat a una cheja ca funt sos preìderos , a comintzare dai sos pìscamos, a dare s’assistèntzia a totu sos disisperados in chirca de iscampu.
Una monza aiat accumpagnadu, cun sos àteros a  Zùlia e i sos fizos a unu “Centro di raccolta” in d’unu istabilimentu chi fut istadu de su Fàsciu. L’acollocant in d’unu camerone cun àteras fèminas cun pitzinnos de dogni edade e zente de dogni manera, unu pagu ammassados, a calaizu si podiat passare tra  una branda e i s’àtera.
B’aiat unu cumitadu chi assistiat sos disterrados e ordinzaiat sa vida chi non fut fatzile.
Probremas bi nd’aiant medas a comintzare dai su manzanu ca b’aiat solu bàtoro cessos, ma assumancu ogni die podiant mandigare calchi cosa: unu piatu de minestrone e duas fitas de murtadella los consolaiant.
A note podiant drommire chentza timòria e si calicunu ruiat malàidu bi fut su dutore. Sa domìniga podiant andare a Missa, sos pitzinnos podiant giogare in d’unu piatzale mannu chi b’aiat e i sos pius mannitos los mandaiant a iscola.
Lis daiant puru unu sussìdiu, pro su restu si deviant arrangiare a cont’issoro.
Cussa non fut una sistemazione definitiva e ischiant chi deviant lassare su logu a àteros disterrados chi funt lassende sa Jugoslavia a trumas tentende de si salvare.
Sa zente de inie, non los bidiat tantu de bon’oju e cando los intopaiant non lis mustraiant cara bona, anzis, ognibolta chi arriviat su trenu gàrrigu de ateros disterrados, unu pagu de zentòria,  si riuniat in s’istazione, pro non nde los lassare falare.
Zùlia resessit a intrare a trabagliare in d’una frabbica de armas.
Sas duas fizas, Maria e Danica, bi las acollocant in d’unu collègiu de monzas e i su minoreddu, Goran, in d’un’istitutu pro mascitos.
Zùlia ogni domìniga, andaiat a los bisitare e lis giughiat calchi licaldadoria.
Pro Pasca de Abrile bi los aiant dados a domo e tot’umpare aiant passadu una die cuntentos, ma, propriu cando pariat  chi sas cosas si funt aconzende, una domìniga chi Zùlia fut andada a bisitare a Goran e a li giughere sas caramellas de amenta chi li piaghiant meda, una monza chi no aiat  bidu mai, chentza garbu perunu,li narat chi su pitzinnu non bi fut, ca si che l’aiat leadu sa famìlia chi  si nde l’aiat leadu a fizu de anima addainanti de sa lege.
“ E ite cheret nàrrere? A chie azis dadu a fizu meu?”
abbòghinat aganzende sa monza a coddos e istratzonèndela.
Su disisperu l’aiat dadu s’atza de chircare ajudu, de s’ingramesciare a totu, de chircare sa giustiscia, de andare a dresta e a manca. Si fut ammentada de sa litera chi l’aiat iscritu su preìderu, l’aiat mustrada a su retore de cheja e issu puru s’aiat dadu cuidadu, ma non b’aiat apidu nudda de fàghere, totu su chi aiat tentadu non fut servidu pro torrare a abbratzare su fizigheddu e timet de l’àere pèrdidu pro sempre.
Ma Zùlia, una fèmina forte e dezisa, chi pro sos fizos si fut sempre sacrificada chentza si lamentare mai,non resessit a baliare un’ofesa pius manna de ogni suportazione, non si  resinnat. Sighit tzerrimosa a lu chircare in totue: ogni die bona o mala, fritu o caldu torraiat addainanti de s’istitutu, non ischiat mancu issa proite, ma cun s’ispera de nde ogare filuga.
Ma propriu incue sa malasorte chi l’aiat sempre pessighida , la fut ispetende: una màchina si la ponet suta.
Sas duas sorres Maria e Danica, restadas solas, sighint a vivere in su collègiu.
Las aiant mandadas a iscola fintzas a sa cuinta e poi aiant imparadu a cosire e a recramare.
Sos primos annos apustis de sa gherra funt istados pienos de peleas, ma pianu pianu sa zente s’aiat dadu cuidadu pro si mezorare.
Maria e Danica duas bonas traperas, resessint a piatzare una butega de traperi in d’una domo chi aiant leadu in afitu.
Trabagliende  a de die e adenote s’aiant fatu fitianos medas tantu chi aiant leadu  unu ischente e serviant sas mezus personas.
Funt apreziadas e cuntentas de totu, ma non si funt mai ismentigadas de su fradigheddu.
Ogni tantu, massimu in sas dies nòdidas, lu fentomaiant, aiant una gana manna de ischire in ue fut, comente istaiat, si s’ammentaiat de issas e lis mancaiat meda.
Istaiant sempre meledende e lastimende su frade e i sa mama chi fut morta cun cussu  rajolu malu.
Maria e Danica si funt sistemadas  bene e no aiant bisonzu de nudda,ma non funt assaniadas fintzas a cando a cuncòrdia de pare, dezidint de chircare a Goran pensende puru a sa mama chi de tzertu non si nde fut istada.
Torrant tando a s’istitutu e comintzant unu caminu longu chi finitcun d’unu abratzu de lagrimas e de consolu.


( “Disterrados” menzione nel Cuncursu de Poesia e Prosa Sarda “Elighes ‘ uttiosos ' )

2 commenti:

  1. Storia triste vissuta in tempo di guerra, non mi sorprenderei per niente se fosse vera, molte persone hanno passato veramente un inferno in quel periodo tremendo.
    Complimenti carissima, sai sempre come intrattenere il lettore coi tuoi scritti.
    Ciao, alla prossima.

    RispondiElimina
  2. Grazie come sempre. E grazie per l' apprezzamento dei miei scritti. A presto.

    RispondiElimina