giovedì 1 maggio 2014

Sos giogos de pitzinnia


Sos giogos de pitzinnia
Dai pagu, nebodes mios cun sos cumpagnos, ant fattu una gara “de morrocula”e si sunt divestidos meda, tando deo m’apo leadu s’appentu de lis narrere comente giogaimis sos onnomannos, ca nois puru semus istados pitzinnos.
Mancu su pius fantasiosu de sos paggittos chi sunt creschidos cun megus in carrela de cuventu, creo apat potidu sonniare, cantu in sessant’annos, su progressu at offridu a sos pitzinnos de su duamiza : como ant tottu, cando fui minore deo, nudda.
Ma sa ‘oza de giogare est sempre sa matessi in dogni parte ‘e  mundu e in dogni tempus.
No aimis sa televisione chi addrummentat sa fantasia, comente a sos paggittos de como ch’ischint impreare solu sos poddighes pro cambiare sos canales e non su cherveddu e i sas manos pro si faghere sos giocattulos ( no nd’ant bisonzu ca los acciappant a furriadura già prontos e i sos mannos lis amus imparadu ebbia a comporare e furriare).
E poi,  non vivimis isserrados intro ‘e domo comente issos .
In carrela non b’aiat perunu perigulu (solu su manzanu e i su sero, cando andaiat e torraiat dai Thatari, idimis sa SCIA passende in s’istradone) e tando ch’istaimis sempre fora cun sos pitzinnos de affacca: apo proadu a los contare e, solu in carrela mia, fumis una barantina. Si podet narrere chi totta sa idda fut sa nostra e, mancari sas mamas  nos lassaiant andare a ue cherimis, non nos alluntanaimis meda  dai su ighinadu.
In s’ierru, su manzanu lu passaimis in iscola e poi ustadu, cando non pioiat, frittu o non frittu, istaimis in carrela e in sas vacantzias aimis totta die pro istare umpare: sa villeggiatura non s’usaiat e i sas dies de istiu funt longas.
Tzertos giogos los faghimis pius de tottu in s’istiu, ateros pius de tottu in s’ierru, tzertos funt de mascios, ateros de feminas, ma chentza probremas, giogaimis tott’umpare. In cheja e in iscola fumis ischirriados in mascios e feminas, ma in carrela, no bi casculaimis.
Non b’at mancu bisonzu de lu narrere chi in mia de tantos non mancaiat mai calchi isconzajogos chi non rispettaiat sas regulas e chi ajummai sempre che la finimis in briga, cando non nos atzuffaimis puru: sas feminas nos tiraimis sos pilos e i sos mascios s’iscudiant a pedra.

Giogaimis a dinari, a buttones e a gingiris, pagu a dinari ca nd’aimis pagu, pius a buttones, ca nd’aimis a busciaccas pienas, massimu de culatzos (gai giamaimis sos buttones de sas divisas de sos sosdados, e, sigomente nde fumis bessende dai sa gherra fut fatzile a nde buscare meda, mancari aliant su mesu de sos ateros) e gingiris (bicculos de piattos segados) puru nde podimis procurare.
In dogni carrela b’aiat caschi trettu chi nos pariat pius adattu ( su zippu naraimis) e sempre in cue nos ponimis. Non b’aiat limite a su numeru de sos giogadores, ma non superaimis mai sos battoro o chimbe e, aggiummai sempre, fumis feminas.
Sa primma, tiraiat contra su muru su inari o su buttone o su gingiri chischende de che lu lantare su pius luntanu chi podiat..
Sa ‘e duas, fut già unu pagu favoressida, chiscaiat de che lantare su sou affacca a su primmu. Non fut fatzile, ca si deviat valutare ‘ene sa distantzia e regulare sa fortza de dare a su coppu cun su bratzu. S’ultima chi ettaiat fut sa pius favoressida de tottu.
Sa regula fut custa: s’inchiat cando isterrende su prammu de sa manu, cun su poddighe mannu e i su ‘e s’aneddu, si podiant cavaccare sos duos buttones; s’invece, s’arriviat accalaizu a los toccare, fut “ungia”e s’aiat dirittu a un ateru tiru.
Sas cundierras comintzaiant cando b’arrivimis e non b’arrivimis a toccare ambos buttones; e cantas tiradas de poddighes nos daimis, miraculu non nos los isconzaimis.
Sa mastra mia, chi fut sa mastra Pischedda e viviat in s’asiliu in carrela ‘e cuventu, non cheriat chi sas iscolanas suas aerent giogadu a buttones ; su motivu non l’isco, ma fut gai.
In iscola cun megus b’aiat duas sorres Grascia e Magghia. Una die sa mastra (chi fossi su sero primu l’aiat bida dai su bascone gioghende a buttones) interrogat sa manna, chi no aiat fattu mancu sos compitos. Preguntat sa minore, chi li ruffianat comente aiat passadu su tempus sa sorre, invece de istudiare.
Sa mastra tando li narat de nde ogare a pizu tottu sos buttones, tantu l’ischiat chi los giughimis sempre fattu, prontas a giogare in calesisiat logu nos esseremus agattadas.
Grascia però giurat chi no nd’aiat manc’unu. Tando Magghia asciat sa coedda de sa sorre chi, in d’una busciacca ‘e sutta, giughiat, deo naro pius de chentu buttones chi sa mastra li faghet ponnere subra sa cattedra poi arrabbiada, li dat una passada de isculivittas chi si las at ammentare cantu campat, assumancu pro sa isgonza ch’at proadu addainanti de tottu nois.
Dai sa die, nisciunu at pius giogadu a buttones in carrela mia, ma nos ch’andaimis addaisegus de sa contonada.
  
Como in sos asilios, in sas iscolas, in sos giardinos bi sunt “gli scivoli” de ogn’astaria, adattos a s’edade, de plastica colorada chi sunt una bellesa, pro su divestimentu  de sos pitzinnos chi non s’istraccant mai, ma tando nos arrangiaimis comente podimis dadu chi fintzas a noi piaghiat a ischigliare.
Su piatzale addainanti de sa caserma de sos carabineris  e de sa pretura a fiancu a cuventu, fut ed est ancora pius in altu de s’istradone, assumancu unu metro e mesu. Bi creschiat s’eva pius alta de nois, e ch’istaimis sempre inie a mandigare panimpanedda, a giogare a remunire e a fagher sa gherra cun sas pedras a cua de mamas nostras. Pro nde falare a pianu de s’istradone, nos aimis fattu unu passatzu in sa terra nuda. Nos ponimis in altu a culimpipiri e nd’ischigliaimis. Torraimis a pigare e a ischigliare unu fatt’e s’ateru fintzas a nos istraccare. Sas chi giughimis sas mudandas, fumis sas pius fortunadas, a su massimu nos toccaiat unu anzu ca nos las istratzaimis; ite sutzediat  a sas chi no nde giughiant, bo lu lasso immaginare.

Sas pedras de olu
Massimu in s’istiu, setzidas in s’azanella, giogaimis a “sas pedras de olu”.
Tottu las aimis: funt chimbe pedras de riu, lijas lijas de sa mannaria de una mendula.
Las bettaimis in terra, nde leaimis una, la lantaimis in altu e la devimis tennere a daboi però de nd’aere accostu, primu a un’a una, poi a duas a duas, poi tres e una e a s’ultimu battoro tott’umpare, sas ateras pedras dai terra.
Su gustu fut  a resessire a faghere totta sa filera chentz’isbagliare.
Fut unu giogu de abilidade e i sas feminas fumis pius lestras ca, ettende sa pedras in terra, cando nde las devimis accoglire a una a una, chiscaiamis de las ippramminare  meda, cando nde las devimis accoglire  a duas a duas faghimis in modu ch’esserant restadas accoppiadas, cando nde las devimis accoglire tres e una, resessimis a nd’ettare tres affacca e una pius a dibanda, cando nde las devimis accoglire tottas battoro, fut fazile, ca las bettaimis ammuntonadas.
S’isbagliaimis, torraimis dai prentzipiu fintzas a resessire a faghere tottu sos passazos giustos.

Mi bastant pagos euros pro comporare sacchitos de cristallas pro nebodeddos mios, ma cando fui minore non fut fatzile mancu a las acciappare in sa buttega de tia Maria Frantzisca, a parte puru chi no aimis dinari, ma, comente pro ogni cosa, acciappaimis su remediu.
In su Montiju fut tott’avinu: nde leaimis a cantos mannos e lu trabagliaimis in sas pedras de s’iscalinada de cuventu.
Rupiaimis a chie podiat rupiare de pius e, subra su rupiu attappaimis forte s’avinu girendelu a dogn’ala fintz ‘a cando diventaiat modde modde e si podiat trabagliare.
Sas feminas aimis pius fantasia; cun s’avinu faghimis de tottu: poppias, cicchereddas, vasittos e puru sas laddaras. Sos mascios solu ballas. Las faghiant tundas tundas e lijas lijas girendelas e rupiendelas in mesu ‘e sos prammos de sas manos e poi las poniant a asciuttare in su sole. Aiant unu difettu però chi si las zembaiasti forte calchi osta s’ippaccaiant.
Fut  unu  de sos giogos chi  sos mascios faghiant a reu,  bi pesdiant seros intreos e si nde sueraiant.
Pare gai, ma pensendebei  ene, bi cheriat una grande abilidade, impignu, attensione e inteligentzia: primmu de faghere pastire sa laddara, deviant istudiare sas mossas de faghere pro impeigare  sos ateros.
Lis serviat un’ogiada pronta umpare a sa “manualità”narant como, ca deviant essere prezisos cando addobbaiant sa balla pro regulare s’arruncada e i sa fortza de imprimere. Gasichè   custu fut unu giogu chi los impignaiat meda e tra issos non regnaiat de tzertu sa paghe. Cando giogaiat unu paggittu ch’istaiat in carrela manna, unu pagu tirriosu chi non baliaiat de perdere, pastiat sa pula, ca sos mascios funt lestros a impreare sas manos.
Non tottu tiraiant sas laddaras in sa matessi manera: bi fut chie poniat sa man’in terra,  cun su poddighe ‘e mesu tratteniat su poddighe mannu affacca a su coppadore e daghi lu mollaiat, cun su coppu chi leaiat, sa balla pastiat che…….una balla.
Bi funt sos ch’invece tratteniant, cun su poddighe mannu, su ‘e duos poddighes ch’iscattaiat che una molla lantendeche luntanu sa balla.
E ancora bi funt sos chi, ficchidos, inghiriaiant su poddighe mannu cun su ‘e duos poddighes, in su toffittu chi bi resustaiat, poniant sa laddara, pigiaiant s’anca, subra su enuju appoggiaiant sa manu  e faghiant iscattare su poddighe mannu cun fortza. 
M’ammento chi faghiant duos giogos a”pola” e a “triangulu” naraiant:
pro giogare a “pola” faghiant unu toffu in su terrinu, poi si poniant tottu a sa matessi distantzia e, a turnu lantaiant sa laddara chischende de che la fagher’intrare primu  in su toffu, pro podere sighire a giogare e si nde leare  sas laddaras chi zembaiant;
pro giogare a”triangulu” invece, sempre in d’unu trettu in paris, faghiant cun d’unu roccu o una pedra a punta, unu triangulu  e in sos lados ogni giogadore b’assempiaiat duas o tres laddaras, e, a unos duos metros, una linia in ue affilaiant sos coppadores  (su coppadore fut una laddara pius manna de sas ateras). Unu fattu ‘e s’ateru, sos pitzinnos tiraiant, su coppadore issoro, pro chiscare e cuppire sas laddaras: ognunu si nde leaiat sas  chi resessiat a nde ogare dai su triangulu e, dagh’intro, non bi nde restaiat manc’una, sa pastida fut finida e torraiant a comintzare. Calchi osta faghiant custu giogu: unu si poniat ficchidu e, in mesu de pes sa laddara de un’ateru, istringhiat sa sua, tra su poddighe mannu e i su ‘e duos, a s’astaria de pettorras, leaiat sa mira e che la lassaiat ruere subra sa chi fut in terra: si la zembaiat, si nde la leaiat.
Giogaiant oras e, daghi tzessaiant, calicunu, chi si ch’andaiat annuzadu, bi fut sempre.

2 commenti:

  1. Ai miei tempi c'erano già le biglie di vetro colorate. Era uno dei nostri giochi preferiti. Qualcuno era temuto perché ritenuto imbattibile, anche se alla fine poi risultava essere soltanto uno che cercava sempre di fare il furbo. Non hai idea di quanto mi manchino questi bellissimi giochi che se oggi cerchi solo di parlarne ai giovani d'oggi questi ti ridono in faccia dicendoti che eravamo proprio "messi bene".
    "Luna Monta" e "Cadicalongu" erano piuttosto divertenti.
    Ciao, Buon Primo Maggio anche se è già passato.

    RispondiElimina
  2. Grazie. il tuo e' un bel contributo sull' argomento. Mi piace. Ancora grazie, anche degli auguri. Cordiali saluti.

    RispondiElimina