A triulas incunzaimis su trigu chi nonnu etteiat in
d’unu bicculu de terrinu chi aimis in s’istrada de Romana, affacca a sa funtana
de Piscialoru e, chi dai sa funtana leaiat su lumene. Fut unu cunzadu mannitu e
i su trigu chi nde ogaimis, bastaiat pro sa provvista de tottu s’annu pro sa familia e s’in pius
che lu giughimis a s’ammassu.
Primmu de
semenare, si trabagliaiat su terrinu; tando non s’agattaiant sos
attretzos de como, ma s’impreaiant sa tzappa, sa tzappitta e i s’aradu tiradu
dai sos boes o su caddu: nois aimis su caddu.In su mese de austu si tzappaiat,
s’ippedrighinaiat. Nonnu accumpagnaiat sos omines a sa zoronada e issu puru
trabagliaiat, ma chie detzidiat tottu fut Filippa: cando comintzare a tzappare,
sos omines de mandare e fut issa a los pagare. Poi si concimaiat: in s’istalla
aimis sempre su ledamine de su caddu e nos serviat appuntu pro sa campagna.
Tra Santuaini e Sant’Andria si semenaiat, e pro
detzidere sa die, s’abbaidaiat sa luna. Pro ogni trabagliu, sos campagnolos ossevaiant
sa luna, sas istellas, sos bentos e dai cal’ala pigaiant sas nues.
Sa die chi semenaimis, totta sa familia fut
impignada: fintza nois minores andaimis a bidere. Addainanti s’aradu tiradu dai
su caddu e i s’omine cun fortza ippinghiat in basciu pro chi su ‘entale ch’
esserat intradu a fundu in sa terra, a faghere sos suscos, addaisegus s’omine
cun sa bestula in sa pala manca, piena de trigu; leaiat unu punzu de semene e lu etteiat a
paliatzu, e, fattu ancora, sos omines cun sa tzappa lu cavaccaiant de terra.
Poi s’ipettaiant sas abbas e, si, in s’ierru
faghiat nie, isperaimis in d’una annada
ona.
A mastu sas piantinas creschiant meda e i sas
ippigas comintzaiant a s’ingrussare. Fut ora de tzappittare: s’impreaiant sas
tzappittas pius minores e istrintas de sa tzappa, pro nde ogare sas evas malas
e cavacare sas raighinas.
In abrile s’ipettaiat torra s’abba e a Pasca si
giughiat a sa campagna sa pramma beneita.
A lampadas su trigu fut in colore ‘e oro e i sas
ispigas si pigiaiant pro su pesu.
Cando nonnu andaiat a Piscialoru, battiat sempre
casch’ispiga e nois pitzinnos mandigaimis e nos piaghiat su trigu isde.
Capitaiat calch’ annada mala e nonnu
seriu, cando torraiat dai su cunzadu, nos
mustraiat su ranu tottu fumu.
S’incomintzaiat a messare a fine ‘e lampadas: cussu
trabagliu fut unu de sos pius fadigosos de sa campagna. M’ammento sos
omines pienos de piubere e suore nieddu.
Si nde ogaiant sa camigia e, sutta sa cicìa, si poniant unu mancaloru mannu pro
si cavaccare su attile ca su sole ippaccaiat sas pedras.
Comintzaiant a fatta ‘e die cun sa messadoza
ben’affilada: cun sa manu manca, istringhiant una manada de trigu e cun sa dresta
segaiant sutta. Cun sette o otto manadas
faghiant unu mannugiu e lu ligaiant cun
sa pianta ‘e su trigu matessi, e poi manu manu los ammuntonaiant affacca a sa
giaga, prontos a los garrigare in su carrittone, pro che los giughere a
s’arzola.
S’arzola de Runaghedu fut sa pius affacca a domo ( in chimbe minutos, a
pe’ che fumis in ie) .
Pro triulare, sos omines assentaiant in tundu sos
mannugios isostos de su trigu fattende unu ciscu lasgu meda e in mesu si
ch’intraiat un’omine cun su caddu,
ligadu a una fune, longa cantu sa distantzia dai su centru a su giru de sos
mannugios. Cun su foette truvaiat su caddu, chi currende, passende e
ripassende, cattigaiat sas ispigas e i sos omines cun sos treutos bostulende
dai sutta a subra. E nd’essiat su ranu dai s’ipiga.
Manu manu chi su trabagliu andaiat addainanti, sos
omines, cun su treutu, ammuntonaiant, a
un’ala sa paza e, cun su trazu, e i sas
palas de linna, a un’ater’ala . ammuntonaiant su trigu. Pro ischirriare su trigu dai sa pula, si paliaiat contr’a bentu: su ranu pius pesosu falaiat
derettu, invece, sa pula lebia ispinta dai su entu, che ruiat pius luntanu.
A mesudie, tottu, in calch’oru de umbra, ca su sole
fut sempre padronu, si pasaiant e mandigaiant; mama preparaiat e ch’imbiaiat a
s’arzola su lavamanu de sos maccarrones
casdos casdos, su pane e i su casu.
Isoviant su
caddu, li daint a biere e i sa proenda.
Si pienaiant sos saccos e si comintzaiat a che
carrare su trigu a domo, cun su caddu e i s'aineddu de tiu Antoni Micheli.
Si s’ncunza fut istada ona, custu trabagliu podiat
durare fintzas tres dies e, a denotte calch’omine che drommiat inie pro tentare
s’alzola.
Ma non fut ancora finida: primmu de che lu pigare
cun sas corvulas a s’isostre, lu medimis
cun su mes’istarellu a rasu. Deo puru aggiuaia. Filippa mi pienaiat una
corvuledda, mi l’aggiuaiat e deo che la
pigaia in d’una iscala ‘e linna.
In d’unu de sos isostres, bei funt sos orrios fattos
dai nonnu cun sa canna ‘e su Riu de Camedda. Solu su fittu de su trigu pro
tottu s’annu, sa cantidade istabilida dai sa legge, a segunda de cantas
pessones fumis, che podimis rebigiare in
sos orrios. Su chi faghimis in pius, fumis obbrigados a che lu giughere
s’ammassu.
A i custu puntu, su trabagliu de s’incunza fut cumpridu.
Non ho conosciuto il lavoro del grano, ma se ne parla sempre nei racconti dei grandi. Lavoro duro, molto faticoso. Oggi il grano non si lavora più come una volta, forse per il clima un po' diverso o forse per il poco tornaconto, la farina ormai perlopiù viene importata da chissà quante parti d'Italia e magari pure oltre il nostro Stivale. Posso dire con certezza che il grano abbia fatto la storia della nostra Sardegna.
RispondiEliminaUn saluto e ancora complimenti per i bei momenti di un tempo.
Grazie, Lupo Cattivo, è proprio un bel commento. Riviamo e ci tramandiamo, ricordando.
Elimina