lunedì 2 settembre 2013

S’ incunza

A triulas incunzaimis su trigu chi nonnu etteiat in d’unu bicculu de terrinu chi aimis in s’istrada de Romana, affacca a sa funtana de Piscialoru e, chi dai sa funtana leaiat su lumene. Fut unu cunzadu mannitu e i su trigu chi nde ogaimis, bastaiat pro sa provvista  de tottu s’annu pro sa familia e s’in pius che lu giughimis a s’ammassu.
Primmu de  semenare, si trabagliaiat su terrinu; tando non s’agattaiant sos attretzos de como, ma s’impreaiant sa tzappa, sa tzappitta e i s’aradu tiradu dai sos boes o su caddu: nois aimis su caddu.In su mese de austu si tzappaiat, s’ippedrighinaiat. Nonnu accumpagnaiat sos omines a sa zoronada e issu puru trabagliaiat, ma chie detzidiat tottu fut Filippa: cando comintzare a tzappare, sos omines de mandare e fut issa a los pagare. Poi si concimaiat: in s’istalla aimis sempre su ledamine de su caddu e nos serviat appuntu pro sa campagna.
Tra Santuaini e Sant’Andria si semenaiat, e pro detzidere sa die, s’abbaidaiat sa luna. Pro ogni trabagliu, sos campagnolos ossevaiant sa luna, sas istellas, sos bentos e dai cal’ala pigaiant sas nues.
Sa die chi semenaimis, totta sa familia fut impignada: fintza nois minores andaimis a bidere. Addainanti s’aradu tiradu dai su caddu e i s’omine cun fortza ippinghiat in basciu pro chi su ‘entale ch’ esserat intradu a fundu in sa terra, a faghere sos suscos, addaisegus s’omine cun sa bestula in sa pala manca, piena de trigu;  leaiat unu punzu de semene e lu etteiat a paliatzu, e, fattu ancora, sos omines cun sa tzappa lu cavaccaiant de terra.
Poi s’ipettaiant sas abbas e, si, in s’ierru faghiat  nie, isperaimis in d’una annada ona.
A mastu sas piantinas creschiant meda e i sas ippigas comintzaiant a s’ingrussare. Fut ora de tzappittare: s’impreaiant sas tzappittas pius minores e istrintas de sa tzappa, pro nde ogare sas evas malas e cavacare sas raighinas.
In abrile s’ipettaiat torra s’abba e a Pasca si giughiat a sa campagna sa pramma beneita.
A lampadas su trigu fut in colore ‘e oro e i sas ispigas si pigiaiant pro su pesu.
Cando nonnu andaiat a Piscialoru, battiat sempre casch’ispiga e nois pitzinnos mandigaimis e nos piaghiat su trigu isde. Capitaiat calch’ annada mala  e nonnu seriu, cando torraiat dai su cunzadu, nos  mustraiat  su ranu tottu fumu.
S’incomintzaiat a messare a fine ‘e lampadas: cussu trabagliu fut unu de sos pius fadigosos de sa campagna. M’ammento sos omines  pienos de piubere e suore nieddu. Si nde ogaiant sa camigia e, sutta sa cicìa, si poniant unu mancaloru mannu pro si cavaccare su attile ca su sole ippaccaiat sas pedras.
Comintzaiant a fatta ‘e die cun sa messadoza ben’affilada: cun sa manu manca, istringhiant una manada de trigu e cun sa dresta segaiant sutta. Cun sette o otto  manadas faghiant unu mannugiu  e lu ligaiant cun sa pianta ‘e su trigu matessi, e poi manu manu los ammuntonaiant affacca a sa giaga, prontos a los garrigare in su carrittone, pro che los giughere a s’arzola.
S’arzola de Runaghedu fut  sa pius affacca a domo ( in chimbe minutos, a pe’ che fumis in ie) .
Pro triulare, sos omines assentaiant in tundu sos mannugios isostos de su trigu fattende unu ciscu lasgu meda e in mesu si ch’intraiat un’omine  cun su caddu, ligadu a una fune, longa cantu sa distantzia dai su centru a su giru de sos mannugios. Cun su foette truvaiat su caddu, chi currende, passende e ripassende, cattigaiat sas ispigas e i sos omines cun sos treutos bostulende dai sutta a subra. E nd’essiat su ranu dai s’ipiga.
Manu manu chi su trabagliu andaiat addainanti, sos omines, cun su treutu,  ammuntonaiant, a un’ala sa paza  e, cun su trazu, e i sas palas de linna, a un’ater’ala . ammuntonaiant su trigu. Pro ischirriare  su trigu dai sa pula, si paliaiat  contr’a bentu: su ranu pius pesosu falaiat derettu, invece, sa pula lebia ispinta dai su entu, che ruiat pius  luntanu.
A mesudie, tottu, in calch’oru de umbra, ca su sole fut sempre padronu, si pasaiant e mandigaiant; mama preparaiat e ch’imbiaiat a s’arzola su lavamanu de  sos maccarrones casdos casdos, su pane e i su casu.
Isoviant  su caddu, li daint a biere e i  sa proenda.
Si pienaiant sos saccos e si comintzaiat a che carrare su trigu a domo, cun su caddu e i s'aineddu de tiu Antoni Micheli.
Si s’ncunza fut istada ona, custu trabagliu podiat durare fintzas tres dies e, a denotte calch’omine che drommiat inie pro tentare s’alzola.
Ma non fut ancora finida: primmu de che lu pigare cun sas corvulas a s’isostre, lu medimis  cun su mes’istarellu a rasu. Deo puru aggiuaia. Filippa mi pienaiat una corvuledda,  mi l’aggiuaiat e deo che la pigaia in d’una iscala ‘e linna.
In d’unu de sos isostres, bei funt sos orrios fattos dai nonnu cun sa canna ‘e su Riu de Camedda. Solu su fittu de su trigu pro tottu s’annu, sa cantidade istabilida dai sa legge, a segunda de cantas pessones fumis, che  podimis rebigiare in sos orrios. Su chi faghimis in pius, fumis obbrigados a che lu giughere s’ammassu.
A i custu puntu, su trabagliu de s’incunza fut  cumpridu.

2 commenti:

  1. Non ho conosciuto il lavoro del grano, ma se ne parla sempre nei racconti dei grandi. Lavoro duro, molto faticoso. Oggi il grano non si lavora più come una volta, forse per il clima un po' diverso o forse per il poco tornaconto, la farina ormai perlopiù viene importata da chissà quante parti d'Italia e magari pure oltre il nostro Stivale. Posso dire con certezza che il grano abbia fatto la storia della nostra Sardegna.
    Un saluto e ancora complimenti per i bei momenti di un tempo.

    RispondiElimina
    Risposte
    1. Grazie, Lupo Cattivo, è proprio un bel commento. Riviamo e ci tramandiamo, ricordando.

      Elimina