lunedì 15 dicembre 2014

Disamistade


Coment’aiat retzidus’istremuntzione e i su preìderu si che fut andadu, sas fèminas nd’aiant ritiradu sa tiazedda bianca dai su cantaranu, nd’aiant istudadu sas candelas e si che funt bessidas dai s’appusentu a sa muda.
Fut una die calda de làmpadas e issa aiat fatu sa ventana a unu oe e aiat tiradu sas cortinas, pro faghere unu pagu a s’iscuru e poi fut torrada a sa cabita de letu e l’aiat leadu sa manu in mesu de sas suas.
In su pumu de su letu, dai bindigh’annos, bi fut apicadu su rosariu cun sos ranos de ossos de olia, de sa mama, chi nisciunu aiat pius tocadu.
Rosa solu fut restada a costazu de su letu de su babbu in agonia.
Aiat passadu dai pagu sa trintina, non fut tantu alta, sicca che linna cun sa cara cota dai su sole, sos ogios nieddos lughentes, sempre abistos. Dai sas manos si cumprendiat chi non si fut mai risparmiada in sos trabàglios de domo e de campagna e pagu tempus li restaiat pro issa matessi.
Bestida de nieddu, mudigona, non faghiat mai un’isgantzada de risu. In bidda la idiant pagu, andaiat a Missa de chito e bessiat solu pro calchi bisonzu.
S’andamentu de sa domo fut in palas suas.
Fut restada bajana: de si cojuare non nde cheriat pius mancu s’intesa dai cando l’aiant aperaulada cun d’unu pastore, chi aiat unu masone mannu, ma buscicosu chi si la leaiat dai sa coa de s’attu e che l’aiat dispaciadu daghi una notte nde li fut recuidu totu pistu ca si fut atzufadu, in su buteghinu, cun duos mesu delincuentes.
Como fut assistende su babbu e atora atora,  li passaiat in laras unu muncaloreddu infustu.
Tot’in d’unu, su malaidu faghet un’asciada de ojos movende apena sa conca a s’ala sua.
“E it’est, ba’?”  li preguntat, mancari aeret cumpresu; già l’ischiat cale fut su rajolu sou.
E cun su pensamentu torrat insegus.
Dai cando mundu est mundu, in campagna, in sos cuiles tra pastores b’at apidu sempre ite idere e it’ intèndere: calchi illacanamentu de bestiamene chi faghiat dannu; furas de anzones, de arveghes  e non solu, prepotèntzias e gai..,ma nisciunu chircaiat sa giustìscia: sos contos si los acontzaiant pari pari e i sas leges las faghiant de man’issoro.
Dai minore, Rosa, cun sos ojos de pitzinna, aiat osservadu cosas medas e cosas medas aiat imparadu.
Fut crèschida in logos inue sa règula fut sa difidèntzia, non solu pro sa giustìscia,ma puru pro sos àteros e i sos àteros funt totu sos chi no aparteniant a sa  famiìlia sua.
Aiat cumpresu sùbitu chi deviat iscurtare meda, faeddare pagu e negare, negare puru s’evidèntzia.
Tiu Bachis,su babbu de Rosa, e i sos frades chi aiant comintzadu dai criaduras a  pastorigare, in cussu mundu de abilastros, ofesas e minetas nd’aiant rezidu e  fatas puru.
In sos arregionamentos de sos mannos, no aiat intesu solu de pàsculos, de giota, de regottu, ma puru de cosas malefatas, de dannos a pessones, a cosas e  animales, de vinditas e aiat imparadu a cumprèndere su chi naraiant suta matàfara.
A Rosa, li funt restados ammentos luntanos, unu pagu isvanessidos; ma, sa die de sa disgràscia,si li fut imprimida in su tzelembru, marcada a fogu.
Sa faina l’aiant fatta in die nòdida: su manzanu de sa Domìniga de Pramma.
Sas campanas, si podiat bene nàrrere, funt ancora repichende cando Rosa e i sa mama, cun su ratu beneittu de olia, si che funt coladas a su cuile, in d’un’adde soliana, inghiriada dai sos palinzos de sos montes, pro ammanitzare s’ustu.
Sos òmines: su babbu e i sos frades chi funt crèschidos fortes che i s’atarzu e aiant imparadu a si fàghere rispetare, invece che funt truvende sas arveghes a s’acorru e deviant atopare a s’ora de  mandigare.
Sa die non fut tantu bella, antzis frischizola e si fut asciada puru unu pagu de neula.
Sa Pasca fut bàscia e i s’ierru fut dende sas ùltimas ischirrioladas e, pro cussu, mama e fiza aiant comintzadu a aparitzare sa banca addainanti de sa tziminea inue futgià arrustende s’anzone.
Acò chi Gràscia narat a Rosa:
“Cant’isto batendende un’istegnalede abba, ìntrànde cussos rabatzones chi sunt addaesegus de sa picca.”
E ch’essintambas umpare.
Comente Rosa che dat borta, unu tiru de balla, unu solu e i sa caddarida de fogu de sa bulvera agiummai l’intzeghit, ma lu idet su matessi in cara; mancari cun sa cicìa  ben’abbatigada in fronte e i su muztzighile cuadu, l’at bene sebestadu, non si fut isbagliende.
Issu non tunciat, ma,  atatu, cun marranìa la minetat giutèndesi su pòddighe a sas laras frisciadas e poi inditèndeli sa mama muribunda.
Apoi est isparidu, comente  chi si che l’aerat inguglidu su terrinu.
Sa pisedda, isprammada, si pesat a boghes: “Mama mama.”
Sa mama fut isterrijada a bucca a terra cun sos bratzos ispartos e, una rosa de sàmbene, li fut fiorende in palas.
Un’ òmine non la lassat rùpere, l’aganzat, che la trazat a intro de domo e la faghet setzere.
Acudit zente, bessida non s’ischit da ue, fintzas una tia, giompèndesi a conca, si fut pesada a bòrulos: A Grascia ant mortu, a sorre mia ant mortu.”
Bachis e i sos fizos pariant dimònios, cun sas laras biaitas de velenu, isbarriende frastimos e minetas, prontos a faghere vindita, s’acurtziaiant  ogni tantu a Rosa e, chentza li dare tretu:
“Chie fut? Tue  l’as bidu. Faedda, nara calchi cosa. Comente fut bestidu? Altu fut o basciu?”
Suspetos già nde lis funt moliende medas in conca, ma cheriant cumprèndere, cun tzertesa, dai chie lis fut piopidu cussu raju, ca s’assassinu deviat pagare cun su sàmbene.
“Nono nono non l’apo ‘idu.”
E dai cue non la ‘ogaiant: in conca li funt semper martzeddende sas minetas:
“….cun su sàmbene devet pagare…” e s’at frisciadu sa ‘uca ca ischiat chi cussas peràulas funt che i s’evangeliu…unu giuramentu sacru.
“Nono, nono non l’apo  ‘idu.”
Rosa giughiat su coro e i su cherveddu  chibberos de dolore, de velenu, de odiu ma pius de totu dai s’angustia ca su sàmbene pedit sàmbene.
…su sàmbene pedit sàmbene…Rosa l’ischiat bene e ischiat bene puru chi sos frades non si nde funt istados e non aiant apidu timidu a s’imbrutare sas manos.
Fut acudida tota sa giustiscia.
“Nono, nono, no l’apo ‘idu.”
Sempre  cussa fut sa risposta a ogni pregunta.
Su babbu, chi pariat unu chercu, chi  bentos e  abba no nde funt  mai bènnidos binchidores, dai cando fut sutzessa sa disgràscia, si fut allizadu, aiat pèrdidu ogni briu.
Chi fut difitzile a fàghere cambiare vogliolu a sa fiza, Bachis già l’ischiat, ma non si fut mai resinnadu e, cando in sos seros fritos de ierru, si setziant a costazu,  addainanti de sa tziminea, pro s’iscaldire innanti  de si che corcare, ogni tantu bei torraiat:
“Tue l’as bidu, naramilu chie l’at morta.”
Como su babbu fut a punta a lassare custu mundu e Rosa fut sola cun issu.
Tot’in d’una, si ‘ostat a sa gianna ossiat ch’esserat istadu intrende calicunu, accortziat sa ‘uca a s’orija de su muribundu, a s’iscuja li narat unu lùmene  e li tancat sos ojos.

2 commenti:

  1. Molti fattacci accadono in "die nòdida", un modo perché questo resti impresso nella memoria della gente, almeno credo che ciò sia uno dei tanti motivi.
    Il silenzio è un grande fardello che si è costretti a portarsi appresso anche per molto tempo se si vuole preservare la sicurezza dei propri cari. Un orribile peso che certamente non ha per niente i suoi lati positivi, rischiare di inimicarsi la propria famiglia e permettere al malfattore di passarla liscia per evitare delle conseguenze che potrebbero rivelarsi assai peggiori.
    Brava, hai toccato un tasto dolente della nostra Sardegna, anche se penso che purtroppo questo succeda un po' dappertutto.
    Un saluto e un augurio di Buon Natale.

    RispondiElimina
  2. Grazie, Lupo Cattivo, del tuo commento, molto pertinente. Contraccambio gli auguri più belli e positivi di Buon Natale e Buon Anno Nuovo.

    RispondiElimina