Como,
fintzas pro un’istroppieddu de nudda, chi, cando fui minore, curaimis (pro modu
‘e narrere) cun appena de salia, amus prontos sos cerottinos meigados, ma,
sende pitzinna, non fut in dogni idda chi bi fut su duttore e i su buttecariu e
gasighì pro ogni dolore si chiscaiat su remediu cun su chi s’aiat a
dipositzione e chi non costaiat nudda.
Fut
a sas feminas mannas chi preguntaimis cando aimis calchi bisonzu.
Aggiummai
solu feminas funt sas chi s’occupaiant de custas fainas, sos omines non si
b’impicciaiant tantu.
Issas
aiant imparadu dai sas mamas e, noi, amus imparadu da issas.
Dolore ‘e conca
Si
leaiat unu muncaloru e si pigiaiat de rujadis, fintzas a lu faghere a disa de
fasca, si ligaiat a s’astaria de su fronte cun d’unu nodu ben’istrintu
addaisegus e i su dolore allenaiat.
Non
isco comente e si b’at unu motivu iscientificu, ma custa fascadura faghiat
bene.
Sempre
pro su dolore ‘e conca si podiat impreare calchi pannigheddu iffustu in aghedu
chi si poniat in memmos.
Cando
doliat s’orija, si poniat un’ appena de ozu ‘e immanu in d’unu cocciare e si
faghiat intebiare, non cheriat troppu
casdu.
Si
faghiat coscare de fiancu su chi aiat su dolore, bostas meda funt pitzinnos, e,
intr’e s’orija si che ettaiat a buttiu a buttiu s’ozu tebiu e poi si poniat unu
pannu de lana.
S’impreaiat
unu ranu de pibere o de sale russu chi si poniat in s’istampa de su casciale.
Deo non apo proadu mai, ma naraiant chi faghiat bene.
Cando
nos bessiat su ranzolu, andaimis a una femina chi “cosiat s’oju”.
Issa
infilaiat su filu in s’agu e l’appoggiaiat in sas pibiristas pius bostas, nende
una pregadoria.
Ma
naraiant puru chi faghiat bene de bi passare una cosa ‘e oro e bastaiat un
aneddu.
Pro
sos ojos rujos, cando leamis calchi coppu de aera o b’aimis malighinzu, nos
faghimis sos impaccos cun sa camomiglia tebia
B’iffundimis
un’istratzitu, lu trippiaimis e nos lu ponimis in ojos, bi lu lassaimis
un’iscutta e poi lu torraimis a iffundere.
Dolore ‘e ula
Pro
su dolore ‘e ula sas mamas nostras nos faghiant biere su latte casdu cun su
mele, primmu de nos che coscare.
Cando
fumis romadiadas e leadas de frittu, nos faghiant ponnere un’iscutta manna sos
pes in s’abba casda a cantu la podimis agguantare e luego nos faghiat bene.
Si
faghiat iscasdire ene unu mattone ‘e furru, s’imboligaiat in d’un’istratzu de
lana, si poniat in pettorras e i su casdu soviat su catarru.
Chie
invece aiat su semen de linu, preparaiat sa pappina. Si faghiat buddire su
semene fintzas a ottènnere, un’impastu cascu meda ca si che deviat inciumire
totta s’abba. Custa pappina chi manteniat su calore, si poniat in d’un’ipessie ‘e buscitta o
s’isterriat in d’unu pannu russu e s’appoggiaiat a pettorras.
S’abba
‘e tuccaru ti faghiat che i sa manu ‘e Deu.
In
d’una tatzitta si poniat a buddire unu odale de abba in ue si soviant duos
cocciares pienos de tuccaru, si lassaiat accaddada fintzas chi faghiat sos bubullones,
poi, daghi iffrittaiat appena, si iiat pianu pianu.
Si
non bastaiat sa camomiglia, si frigaiat sa matta cun s’ozu tebiu.
In
d’un’istezigheddu, s’iscasdiat s’ozu ‘e immanu, si faghiat coscare a matt’in
astu sa pessone chi si sentiat male.
Sa
chi frigaiat, cun sa man’abesta, s’iffundiat sos battoro poddighes, poi, cun
d’unu movimentu lentu, premende ma non troppu, frigaiat s’ozu dai sutta
s’imbiligu fintz’a sa ucca ‘e s’istogomo. Daghi finiat cavaccaiat sa matta cun
d’un’istratzu de lana pro la tennere casda e li passaiat.
Sos bemmes
Como
non s’intendet pius de pitzinnos cun sos bemmes, ma primmu, aggiummai sempre,
sos chi suffriant de dolore ‘e matta,
fut ca giughiant sos bemmes.
M’ammento
chi mama nos faghiat sa corallina. Mi mandaiat a la comporare da ue tia Maria
Frantzisca chi la pesaiat a unzas e l’imbologaiat in d’unu pabileddu.
L’attiant
dai Salighera, fut un’ipessie de lana ‘e contone o paza marina chi creschiat in sos iscoglios. Si preparaiat che i sa
camomiglia, ma resustaiat pius oscura e bi cheriat tuccaru meda pro che la
podet tragare ca fut rantziga che velenu.
Si
deviat dosare ene, e non si nde podiat biere cantu cheristi ca fut tusconosa.
Sos porros
Pro
sos porros s’impreaiat su latte de sa figu, chi si frigaiat bene subra e si
lassaiat asciuttare. Si proaiat tantas bostas, ma non sempre nde ruiant.
Tando,
s’andaiat a un omine chi a parallumene giamaimis Leperaju. In d’unu filu de
rocchette, faghiat tantos nodos , cantos funt sos porros fossi nende
calchi pregadoria e daghi andaiat a
campagna, che poniat su filu sutta a una pedra.
Daghi
su filu si frazigaiat, sos porros nde ruiant.
Sa pertosse
Fut
unu tusciu malu chi cupiat sas criaduras, chi a dogn’attaccu si nde sueraiant e
lis mancaiat su repiru.
Naraiant
chi faghiat bene a cambiare aria, tando ogni sero sa mamas, da intro ‘e idda
che giughiant sos fitzos a punta ’e Cannedu pro lis faghere repirare aria ona.
Chie
suffriat de pressione asta, si curaiat cun sa pigulosa chi si nd’acciapaiat a
cantu nde cheristi.
Si
faghiant buddire sas fozas e si iiat su decottu unu pagu ogni die.
Calicunu,
pro faghere su decottu impreaiat puru sas fozas de olia.
Si
invece, sa pressione fut bascia, si sutzaiat sa licuirizia.
Capitaiat
a bostas de nos faghere calchi brujadura, chi mancari minore doliat meda, tando
bi ponimis subra una fitta de patatu cruu, chi, si no ateru, l’iffriscaiat o,
si no , bi passaimis appena ‘e ozu de immanu.
Si
nos brujaimis in manos, nos la passaimis in sos pilos; naraiant chi gai non
bessiant sas ampuddas, e fut beru.
Su
piogu s’agattaiat a reu, ma non s’agattaiant sos remedios de oe, tando, si
passaiat in sos pilos, un’istratzittu iffustu in petroliu, si passaiat
s’ippiglioneddu fine e i su piogu nd’ischigliaiat pius fatzile. Pro su lendine,
sas feminas si setziant in su sole, faghiant ponnere sa conca de sos fitzos in
coa e, cun sas ungias de sos poddighes mannos, a un’a unu l’ischitzaiant.
Sutta
sos pes, propiu in s’attaccadura ‘e sos poddighes, si frommaiant ipessie ‘e
taglittos dolorosos meda, tando mama
soviat appena ‘e ozu poschinu o iscasdiat unu bicculu ‘e lasdu e nos lu
passaiat: bidisti sas istellas, ma sanaisti immediatu.
Capitaiat
de ponnere male unu pè o de s’isconzare s’anca, su bratzu, unu bulzu….Pro
custas cosas, nisciunu chiscaiat su duttore, ma s’andaiat a sa frigadora. In
bidda bi nd’aiat tres o battoro cun
custa dode, capatzes de ti ponnere a
postu in duas, tres bostas.
Non
aiant istudiadu, a bostas no ischiant mancu leggere e iscriere, ma, pro istintu
e cun sa pratiga, frighende cun s’ozu e immanu casdu, pianu pianu, ischiant
sistemare ogni cosa. In cambiu non cheriant nudda, ma las regalaiant.
Impreaimis
s’azu ipperradu e bi lu frigaimis subra o, si no, cun s’ungia de su poddighe
mannu bi faghimis una rughe, premende foste chi lassaiat su segnu, ma su
malighinzu passaiat.
Pro
sas venas varicosas, ma puru pro ateros probremas, s’attaccaiant sas ambesues.
Pro
si las procurare bastaiat de intrare a ancas nudas in caschi riu o trainu, chi
s’attaccaiant a sa sola.
Pro
las attaccare a sas pessones chi nd’aiant bisonzu bi cheriat attinzione e
pratica.
Unu
bicculu ‘e lasdu bastaiat pro dare unu pagu ‘e sulovu.
Cando
ruimis o nos attappaimis sa conca a calchi logu, nos bessiat luego su
tzurumbone; pro nos los abbasciare bi poniant unu soddu e premiant foste.
Pro
sas bessidas, sos iffogos, sas infiammatziones, su remediu fut sa pitiga. In
sos ostos, nde creschiat fintzas troppu e non costaiat propriu nudda.
Si
leaiant sas fozas e si pistaiant cun d’unu bicculu de linna in d’un’istezu de
linna (linna cun linna).
Sa
pappina chi nde resustaiat, si poniat in d’unu pannu russu e s’appoggiaiat in
su puntu in ue bi fut su male.
Si
preparaiat unu decottu cun sas fozas de olia e i su corzolu de s’avure, ma bi
fut puru chie impreaiat sas fozas de
pitiga.
Pro sos pilinzones
In
s’ierru faghiat frittu meda, tzertos manzanos de bennalzu e frealzu, cando nos
nde pesaimis e nos accheraimis a carrela, idimis pendende dai sas teulas de sas
cobesturas sos candelottos de ghiacciu.
Cun
su frittu nos bessiant sos pilinzones in pes e in manos: sos poddighes rujos e
biaittos, s’uffiaiant e doliant, ma su malu fut su malighinzu chi non ti
lasssaiat pasu.
Si
curaiant, pro modu de narrere, ponzende sos pes a modde in abba casda meda in
ue si soviant duos punzos de sale russu. Ma si faghiant puru impaccos cun su decottu de
fozas de nughe.
Cando sos pitzinnos funt minores meda e
pianghiant, chentza cumpendere it’aiant, sas mamas lis daiant sos cabijos de
tuccaru: in d’una garzetta poniant unu odale de tuccaru, la ligaiant e
resustaiat un’ipessie de cariasa. Sos
pitzinnos appagados si cagliaiant.
Si
non resessiant a andare ‘e su copus, sas mamas iffundiant in s’ozu unu rattu de
pedrusimula e cun su runcu l’istimulaiant s’anu, fintz’a cando sa criadura si
liberaiat.
Un’ateru
remediu chi s’usaiat de frecuente, fut su lavativu. S’impreaiat una disa ‘e
pira de gomma ruja che i sos mattones de furru, si pienaiat de abba tebia e
sale o de camomiglia e si b’applicaiat una cannedda.
Su
licuidu ‘e sa peretta (si giamaiat gai) si che premiat in s’anu e isgiuccaiat
sas istentinas.S’effettu fut immediatu.
Si
poi tottu custos remedios non serviant a nudda, bi fut sempre calicuna chi
faghiat……..sa meighina ‘e s’oju.
Non hai idea di quante giornate passavo con la testa sulle ginocchia di mamma per liberarmi dai "priucu e lendine". Momenti interminabili, una vera tortura farlo sotto il sole cocente. E quanta pazienza pure lei, instancabile.
RispondiEliminaCiao, molti dei rimedi che citi li conosco.
Grazie, Lupo Cattivo; nel tuo commento confermi la nostra tradizione terapeutica. Alla prossima.
RispondiElimina