lunedì 4 febbraio 2013

Fiza ‘e anima

Dai cando  fut masture in su lettu, sas oras non che li arigaiant mai, totta canta die, cun su rosariu in manu, unu babbu nostru e una recchia, fissaiat sa boveda e i sa lampadina inghiriada de chelos. Cun sas orijas sempre paradas distinghiat dogni zoccu de carrela. Intendiat sos pitzinnos gioghende e brighende, sos carrittoneris truvende sos caddos, una ighina chi fut sempre in briga cun sa sogra…
Li faghiant cumpagnia puru sos toccos de su campanile de cheja.
Una netta, fiza ‘e frade, su manzanu li giughiat su mandigu, bi lu poniat subra su comodinu cun s’ampulla ‘e s’abba e caschi osta daiat una passada de iscobulu in s’immattonadu. Fut una pisedda de pagas peraulas e, cando Filumena li preguntaiat de calicunu, ripondiat chi non connoschiat a nisciunu.
Si cheriat intendere caschi pisigulu, deviat ipettare a Nadolia, s’unica amiga de s’edade sua chi li fut restada in su ighinadu e, chi, ogni tantu si b’acociaiat massimu in sas dies bonas ma, a su tempus malu, mancu a issa idiat. Gai li naraiat de su chi sutzediat intro ‘e idda, de chie si fut cojuadu, de chie fut pastidu a sa gherra ‘e s’Africa, de chie moriat…
S’ustima osta chi bi fut andada, Nadolia si bi fut trattesa tottu su sero e l’aiat giuttu pagas carigas e unu odale de castanza cotta.
Coment’e sempre a primmu l’aiat attacciadu su lettu, arrangiadu sos cabidales, apporridu s’abba, poi si fut setzida a costazu de cabitta.
Arrejona arrejona, nendeli  de unu, chi lu funt chischende dai duas dies e l’aiant aciappadu mostu in sa ucca de sa miniera, tott’in d’una l’aiat fentomadu s’inzegneri continentale chi cumandaiat a  Serbariu e, chi cun sa muzere istaiat in sos possessos de cuddos nobiles de Casteddu.
Solu su l’aere intesu fentomendelos, l’aiat posta in abolotu, ca non nd’aiat mai potidu iscancellare nudda, sempre aiat chiscadu de si rassegnare, ma cun su pensamentu torraiat a comente fut potida essere sa vida sua, si sas cosas non funt andadas gai.
Mancu male chi Nadolia  non si fut trattesa meda e si che fut andada primmu de iscurigare, ca Filumena non bidiat s’ora de restare sola cun sos pessamentos e i sos ammentos suos.
Mancu oza de chenare l’aiat bennidu e si fut posta de fiancu.
Cussa notte non nd’aiat dadu  mancu una tancada de oju.
Aiat contadu cantos annos funt passados: agiummai sessanta.
De sessant’annos torrat issegus cun sa mente e i su coro e dogni tantu cun su chirriu de su lentolu s’asciuttaiat sas lagrimas.
Nd’aiat seighi cando ancora viviat in d’una domo etza cun sa cobestura a incannitadu, umida e oscurosa, offana de babbu dai minore, cun tres fradigheddos, e, comente li fut capitada s’occasione, sa mama l’aiat allogada in domo de
s’inzegneri.
“Sunt solu maridu e muzere, segnores, non b’at a essere tottu cust’ite faghere: cussa zente imbruttat pagu e nudda.
Già ides sas cundesciones nostras, assumancu m’aggiuas a ch’ippulighittare a frades tuos fintzas a cando non los cherent a teraccos pastores.”- l’aiat nadu-.
A su bisonzu aiat postu mente a sa mama.
Cun su fangotto in ue aiat postu sas pagas cosigheddas suas, aiat lassadu tottu e aiat comintzadu a sevire a segnora Iolanda chi fut naschida in d’una de sas mezus e nodidas familias de Torino.
Sa segnora, si o no, podiat aere vintitres annos: bella, istrizile, pili niedda, non giughiat sa munnedda, ma sos bestires de mammai a su enuju e i sas bottinas lucidas. Faeddaiat in italianu, e caschi osta Filumena mancu la cumprendiat, sempre a boghe bascia e sempre “ grazie” “prego”.
In sa  domo manna, antiga chi bi fut fintzamenta su poggiolu e una terrazza cantu unu padru, padrona e teracca restaiant totta die solas, ca s’inzegneri, chi immuzaiat a sa sola pro non nd’ischidare sa muzere , ch’essiat chitto in calesse e recuiat a tasdu ‘e notte.
Filumena faghiat sas fainas e i sa segnora recramaiat o leggiat; contivizaiant sos fiores e, a su tempus bonus, ogni sero faghiant una passizada in campagna, un’isterrida manna cantu feriat s’oju.
Filumena restaiat ipantada a tottu sas cosas bellas chi li narriat sa segnora, ammacchiada cando li faeddaiat de sa zittade manna: pariat chi no bi cheriat creere cando l’aiat nadu chi in sas carrelas bi funt sas rotajas de ferru in ue passaiat su tramvai chi trapostaiat sa zente da un’ala a s’atera; chi a denotte atzendiant sos lampiones chi pariat die, chi in carrotza andaiat a treatu cun su babbu e i sa mama. Una osta l’aiat mustradu unu estire de velluttu cremisi, unu pagu iscolladu, chi s’aiat postu pro andare cun su maridu a chenare a domo de una contissa.
 S’inzegneri non torraiat mai primmu e sas noe, mandigaiat cun sa muzere, poi umpare si setziant in su salottinu a giogare a “scacchi” e gai los lassaiat Filumena daghi ipparitzaiat in coghina e si che retiraiat in s’appusenteddu sou, chi fut a pianu ‘e terra.
Passaiant meses, primmu chi Filumena esseret potida torrare a bidda, ma cando arriviat a domo, custos non funt bantos pro segnora Iolanda chi mandaiat ogni bene de Deu pro sos fradigheddos.
Sigomente, puru in calessinu, b’aiat caminu meda de faghere da idda a sa domo, sos padronos, istranzos nde reziant pagos; ma ogni tantu invitaiant a chena su butecariu, su marisciallu de sos carabineris cun sa muzere e i su mastru nou chi attiat sempre sos fiores.
Si tratteniant fintzas a tasdu e dai coghina, Filumena los intendiat faeddende de pulitica. Sas duas feminas però si poniant a dibanda e arrejonaiant a cont’issoro.
Funt gai passados duos annos, cando sa soziedade de sa miniera aiat mandadu s’inzegneri  a faghere istudios in Africa, unu logu chi issa, tando, non aiat intesu mai mancu in fentomu, chi non s’ischiat cantu bi cheriat a ch’arrivire.
In ierru sas visitas de sos amigos funt tzessadas, ma Filumena s’abizat de tzestos andamentos de su mastru de iscola e caschi manzanu l’aiat bidu essendeche cuattu cuattu, ascendesiche su collette, timende ossiat chi calicunu l’aeret connoschidu.
“Faghidi zega e muda.” L’aiat cossizadu sa onnamanna cando si fut cuffidada cun issa.
Filumena aiat sighidu a faghere finta de nudda. Tottu pariat comente ‘e primmu e intantu su tempus  che fut barighende.
Una notte, funt passadas dai pagu sas duas de manzanu, Filumena s’ischidat e, ancora mesu drommida, li pariat de intendere unu tunciu luntanu luntanu.
“Oramala cussas battos - pensat- nde faghent pagu ‘e degogliu.”
Si setzit in s’atta de su lettu, iscustat mezus:  non si fut ibbagliende cussos funt lamentos de cristianu.
Cun su coro a bolu si nde pesat e curret a subra.
It’assustu aiat leadu: segnora Iolanda si fut illierende. A cantu at potidu l’at ajuada e fut naschida una fiza bella che sole.
Filumena si cheriat tuccare a giamare sa mastra ‘e pastu, ma segnora Iolanda li ponet s’impositu de non narrere nudda a nisciunu chi aiat fattu cussa criadura: guai ‘e sa vida.
“Anzis ti devo pedire unu grande piaghere -l’aiat nadu- e i sa recumpensa at a essere manna, ma non isco a cal’ala comintzare.”
A i custas peraulas,Filumena faghet unu pessamentu malu, si giughet sas manos a conca cun sa cara che i sa chera, ancora pius assustada de primmu.
Sa padrona si nd’abizat e sighit: “No est su chi ses pensende.”
Si  cagliat un’iscutta manna abbaidende sa fizighedda chi pariat un angheleddu.
“Maridu meu e i sa familia mia non podent suppostare e non meressint cust’affrontu. No bi chezo mancu pensare a sas cunseguentzias.”
Leendeli sa manu in mesu ‘e sas suas, preghendela cun sas lagrimas:
“Apo pensadu chi solu tue mi podes savare”
A calaizu Filumena cun d’una oghe chi non pariat mancu sa sua resessit a li pregustare: “Comente?”
“ Non mi nezas chi nono, deves solu fagher finta  chi est fiza tua e mi la das a fiza de anima.”
Iprammada: “Nono,nono, non est cosa chi si podet faghere”
Ma a s’ustimu tra lagrimas, suppricas de disiperu e prommissas, segnora Iolanda che l’aiat cumbinchida.
Su l’aere nadu chi emmo e aere atzettadu su inari, fut istada sa ruina sua.
Aiat savadu s’onore de sa padrona, ma aiat pesdidu su sou a cara de su mundu.
Già fut beru chi aiat sistemadu sos frades e fut resessida a si comporare unu bicculu ‘e domo, ma pro tottu, fut una chi aiat fattu su busdu.

( Racconto premiato con il secondo premio a Bonarcado, gennaio 2013 )

1 commento:

  1. Fiza 'e anima; sa carrale mea est'istada una fiza 'e anima. Una zia 'e babbu l'adiat gullita in domo sua dae cando it galu piserchedda.
    Un altra bella storia, complimenti carissima.

    RispondiElimina