sabato 11 febbraio 2012

Puru sa veridade calchi olta inchet

In bidda mia, cando fui minore, in sos seros de istiu, sas feminas si setziant  in carrela, cun su trabagliu in manu ( no ischiant ite cheriat narrere “dolce far niente”): ca si non funt cunsideradas malas pobiddas: chie filaiat, chie tappulaiat, chie ricamaiat, chie faghiat uncinetto, chie maglia e chie corvuleddas cun sa tinnia e i sa rafia : sas manos funt impignadas  e i sa  limba puru ca in sos arrejonamentos una non daiat trett’a s’atera, massimu si calicuna arriviat cun …calchi pisigulu nou.
Indritzaiant a su trabagliu puru sas pitzinnas pius mannitas; nos imparaiant sollagionno, e, nois,  setzidas in s’azanella iscustaimis tottu sos contos  cun d’unu prammu ‘e bae.
Una die, una, chi s’aiat battidu sa cadrea a carrela nostra, si fut setzida affacca a mama chi li deviat comintzare unu goffinu e, apporrendeli su lorumu, cun d’unu risigheddu pienu ‘e maliscia, narat:
“Oe puru apo idu cudda pessone, arrejonende  cun su padrigheddu nou”
e i sas ojadas, funt pius giaras de sas peraulas.
In cue si che cheriant ruttas, si pesant tottu che tacculas: ognuna faghiat s’aggiunta sua.
Da unu mesetto, dai ‘Onova, aiant traferidu a cuventu unu padre frantziscanu giovanu: dai sa die, sas monzittas, non si pesdiant ne’ una missa ne’ una funtzione, tottu lussadas in munnedda appigitada, faghiant su fumu pighende a …….pregare  e, una pariat pius devota de sas ateras.
M’ammento ene chi, un’ighina antziana, sabia e bona cossitzera, prima las lassat narrere, poi daghi resessit a si faghere logu in mesu ‘e tottu cussu ciarrare, pasida ndi essit:
“Como bos naro unu contu”
De bottu si cagliant curiosas, incaldatzadas comente funt in sa  rejone  e issa comintzat:
“Daboi ‘e sa gherra, cando su famine pigaiat a benujos, in d’una iddighedda ‘e affacca viviat una familia  chi a narrere povera est pagu: su maridu Sevadore, sa muzere Nanna cun battoro criadureddas chi pediant pane da ogn’ossu. Viviant in d’una domo etza fora ’e manu e, cando pioiat b’intraiat s’abba dai sa cobestura.
Sa mama, pro buschittare calchi cosighedda, andaiat a samunare anzenu, a suighere, a accoglir’olia, a irrestujare chentza timire sa fadiga; su maridu, bonu trabagliadore, si ettaiat a faghere de tottu, lemusinende calchi zoronada, ma no bi la faghiant propriu a andare addainanti e si deviant bogare  su mandigu dai ucca pro sos fitzos.
Si cossizant cun su rettore ‘e cheja chi oltas  medas los aiat aggiuados, ma sos tempos funt feos meda: trabagliu non si nd’agattaiat e tando, de accosdu, leant una detzisione dolorosa ma netzessaria.
Issu preparat sos incastamentos e i su rettore li pagat su bugliette pro sa Frantza, li buscat  fintzamente sa baligia pro cussas miseras cosa ch’aiat de bi ponnere e resessit a li procurare unu gabbanu, ca fut comintzende a faghere frittu.
Primu de partire, ringraziendelu, Sevadore li raccumandat sa familia sua :
“No abbandonet a muzere mia e fitzos mios chi no ant a nisciunu e nudda, troppu solos los so lassende, est su bisonzu e i disiperu chi mi ch’est giuttende luntanu.”
Su rettore, unu grande omine onu, cun sas manos sempr’abertas pro sos bisonzos de sos tribulados, li faghet coraggiu:
“Parti trancuigliu, su Segnore, chi no abbandonat mai sos fitzos suos, t’accumpagnet. Deo ap’a faghere tottu su chi poto. Bae in bonora.”
A s’ora de su distaccu, cun su coro tripiadu, istringhet in d’unu abbratzu forte, sos fizigheddos; abbaidendelis sos pes iscutzos cun sos poddighes tottu iscucurrados, sonniat de lis podere comporare sas iscappas.
Sa muzere  non resessit mancu a li narrere una peraula, manc’una de tottu sas raccumandasciones chi li cheriat faghere, ca giughiat unu nodu  in bula, pensende a su chi deviat affrontare  sola e disaurada, chentza su maridu a fiancu a li dare accunostu.
Issu puru, seriu che morte, lassat gai sa domo, sa idda, s’Italia.
In Franza resessit a si sistemare cun ateros emigrados in d’unu iscantinadu umidu e iscurigosu,  ma non si lamentat ca acciappat luego unu trabagliu in miniera  e isperat chi sas cosas metzorent e de podere mandare in presse calchi cosa a sa muzere: issu a sas renuntzias  già fut abituadu.
Intantu sa familiedda aiat bisonzu ‘e tottu. Cun s’ajudu de su rettore chi non faghiat ateru che apporrire,  e i sos sacrifitzios de sa mama chi non pediat  solu pro sa isgonza, resessiat assumancu a mandigare ogni die.
Cussu preideru de coro onu e piedosu, chi non serraiat sos ojos addainanti ‘e sas netzessidades de sos pius poveros chi cando tzoccaiant in domo sua, non si ch’andaiant mai a manos boidas, ma  consolados,  giughiat  calchi cosa a sas battoro criadureddas chi l’ispettaiant che unu babbu.
“Indovinade ite bos ap’attidu?”
Lis naraiat remundesi sas manos addaisegus de s’ischina,  cando cuntentos si l’inghiriaiant tirendeli sas coeddas.
“A mie, a mie”
Ma sa zente mala no est mai luntana, la giughimus  sempre affacca.
Unu ighinu riccu,  massone, nemigu de sos preideros, chi si cheriat vindicare de Nanna, ca, una olta chi si li fut attrividu, che l’aiat  ispintu malamente, chentza perun’iscrupulu, ite faghet?
Cretende de si leare unu mamentu ‘e gustu, iscriet  una littera anonima rancorosa, piena ‘e perrarrias contra su rettore e Nanna  e la mandat  a Sevadore chi daghi la legget, l’istratzat nervosu e che furriat sos bicculos in sa ziminea.
“No podet esse’ beru, cust’est un’infamia. So prontu a ponnere sa manu in su fogu. Babai rettore m’at battijadu...m’at affidadu…At battijadu a fitzos mios….e Nanna..no… no….no bi creo. Non tia cherrere si no, ischire chie est su miserabile chi s’at leadu cust’appentu.”
Unu pagu ‘e malumore però li restat. Ma dagh’arrivit  sa ‘e duas litteras frimmada “un amico” chi finiat “ Torra  a bidda  si los cheres acciappare a manu e a coa ogni sero, ah ah… Toccadu ti ses in conca?”, l’intrat unu rajolu chi non lu lassat pasare né a de die né a denotte: su ghi giughiat in coro si li leggiat in sa cara sempre niedda:  aumbradu  e de malu rebusu.
Fintzas su cumpagnu, un ateru sardu chi trabagliaiat e viviat cun issu, s’abizat ch’aiat calchi cosa, e, unu sero, daghi  lu idet, chi invece de si setzere a chenare, si chi ettat  in su lettu, nende:
“No ap’oza ‘e mandigare”
e l’aiat giradu sas palas, li preguntat:
“Ma it’as? Ite t’at sutzessu? Non mi pares pius tue. Ti so osservende dai calchi die e mi pares un’atera pessone. E ite dialu!”
Sevadore si ponet a pianghere che una criadura e, chentza narrere nudda porrit sa littera a s’amigu. Su tempus de la leggere e  poi li preguntat:
“Tue a postu meu, it’aist’apidu fattu?”
“Buccallotto, deo fui  istadu pastidu immediatu  a m’atzestare. Eh!..su biazu puru t’at pagadu su preideru….Ancora no as cumpresu de ite ratza sunt cussos corvos nieddos. Ma ue vives, a los aberis sos ojos!”
In totta notte no nd’at dadu unu tancada ‘e oju;  pensende a su ghi l’aiat nadu s’amigu, li fut intradu unu pidinu nou: s’ingalenaiat appena, e luego s’ischidaiat assustadu, tottu sueradu e si ostulaiat a un’ala e a s’atera, paliende sa cobesta chentza pasu: pariat un’anim’in pena. Cun sa conc’a bolu su tempus non passaiat pius.
Sa prima cosa chi faghet, daghi si pesat a s’averschida, est a chiscare  sa risotza e si la ponet in busciacca.
“Non m’importat  de sa galera, ma los bocco  ambos  duos. Est una cosa chi no poto baliare. Tottu mi podia isettare francu custu.”
Pensat cun d’un’ impetu ‘e odiu, maravigliadu issu e tottu,  de su ghi si fut preponzende ‘e faghere.
Dagh’arrivit  a bidda, remunidu in  campagna, in sa ucca de una grutta cuada da una matta ‘e mudeju, ispettat ch’iscurighet, primu de andare a domo sua ; poi s’accocciat a sa lestra e si frimmat addaisegus de su muru dirruttu  a s’ala ‘e s’ostu.
Sa conca li fut girende e i su coro olendecheli, cando che unu foressidu,  s’avvicinat a su bascone cun s’ippostitta appena lena, da ue essiat unu filigheddu ‘e lughe de  istearica.
Appoggiat sas palas a su muru e parat s’origia pro iscustare, istringhende  sa  risotza cun sa manu dresta, abolotadu e i sos benujos chi li tremulaiant.
Trattenet su repiru cand’intendet unu tzoccu ‘e cadreas e Nanna nende a sos pitzinnos:
”Da’, fitzos bonos, movidebos ch’est’ora ‘e narrere sas orassiones  e subitu a nos  coscare chi so istracca e morta.”
“No, no un’ater’iscuta, prima naranos una contanscia.”
“No, a cras, como no ap’oza mancu ‘e faeddare”                                                                        
Sa mama comintzat s’Ave Maria e i sos fitzos sighint a cantilena.
Issu fora, sempre  tremulendesi che fotza chi a calaizu si retziat ficchidu, allutzat  in s’iscuru nieddu, un’umbra chi nd’essit dai sa contonada e, coitta coitta,  ch’andat derettu a sa gianna e tzoccat.
“Millu, accollu bruttu vigliaccu. Tando gia est beru, ma custa osta però ti la ides cun megus”
pensat ippostendesi or’oru ‘e  muru ossiat chi l’aeret bidu e  restat  comente paralitzadu ca li pariat unu sonnu feu.
“A si podet ?”
A i custu puntu, su sambene che li pigat a conca e non ischit nemmancu chie l’at frimmadu primu ‘e faghere unu bisestru malu. Dai sos bidros de su bascone idet a Marieddu, su pius mannittu ‘e sos fitzos,  ch’impamparriat sa gianna.
Su rettore lu carignat cun sa manu libera, in s’atera giughiat unu cantu ‘e buscione e, abbaidende sos pitzinnos lis preguntat coment’e sempre:
“E oe, fitzos bonos azis fattu?”
“Emmo emmo, deo ap’aggiuadu a mama a nd’intrare sa linna e deo apo attemperadu su fogu”
ripondent tott’umpare  cuntentos, currende affacca a issu.
Nanna, chiscat de che los istrecciare agganzendelos a su bratzu:
“Non li diedas mattana, lassadelu assumancu intrare. Bonasera babai retto’, iscugelos.”
E, primu  ch’issu aeret abestu sa buscia, su pius minore, ait fattu che lampu a che tzaccare sa manu intro.
“Frimmu, frimmu, ista frimmu, cantas boltas ti  lu devo narrere. Setzas inoghe chi si pasat. Ohi nd’est pigadu a innoghe cun su frittu ch’est fattende, cantu distubu”
e l’apporrit sa cadrea.
Issu si setzit cun s’alenu cutzu, ca fut un omine fasciugu, e si ponet a fiancu su buscione e nde ogat  mesu pischeddu ‘e casu;  ponzendelu subra sa banca misera cavaccada cun d’unu bicculu ‘e inceradu trappadu:
“ Oe ap’istentadu in s’adunanza, ma bo nde cheria apporrire caschi cosa. Mi, custu est a bois, mi l’at battidu unu pastore”.
E poi nde ogat duos paccos de maccarrones, un’ampulla ‘e ozu, unu giobu de sastitza e duos panes colagola e, de cantu sos pitzinnos los funt  abbaidende limbridos, issu  e tottu  nde li segat luego unu cantu peromine. In d’unu sinnu faghent a inguglidura.
Nanna, abbaidende tottu cussu bene ‘e Deu, li narat, cuntenta e bisgonzosa:
“Ohi! No isco pius comente bos rengraziare, ca ricambiare non  poto. Ite cherides a bos narrer, chi Deus bo lu paghet e bo lu torret in salude; e comente aimis fattu chentza s’ajudu ostru?  Su disiperu mi ch’aiat apidu ippeigadu.”
“Ista serena, su Segnore no at fitzos ismentigados, sas cosas s’arrangiant sempre, poi ‘e sas nues torrat su sole. As a bidere chi pianu pianu cun su trabagliu de Sevadore, azis a superare custu mamentu de difficustade. Maridu tou est unu grande trabagliadore, capaze e onestu e primu o poi at a acciappare unu trabagliu comente si toccat e azis a torrare tott’umpare. Bi cheret  solu unu pagu ‘e pascenscia e i s’isperantzia in s’aggiudu ‘e Deus. In ue non b’at remediu est in sa morte.”
Poi giradu a sos pitzinnos:
“Abbaidade ite ch’at’innoghe”
mustrendelis un’imboligheddu cun sas mentinas e issos  aiant già asciadu sas manos.
“Prima però faghimus sas pregadorias.”
“Las amus già fattas cun mama como como.”
“Pro babbu ostru puru azis pregadu? Da, como tott’umpare naramus un’Ave Maria, pro chi nostra Segnora l’ajuet e nde lu fettat torrare sanu e a presse.”
Daghi finint, su rettore, lis dividit sas mentinas chi che finint in cussas battoro buccas chi pariant sos pittulos abestos de sos putzoneddos. Saludat cun peraulas bonas e de cunvostu e si ch’andat mentres chi Nanna, accumpagnendechelu a sa gianna, sighiat a narrere:
“Deus bo lu paghet, Deus bo lu paghet, andet in bonora. Pro nois setzis un anghelu ‘e Paradisu”.
Tottu custu intendet Sevadore chi, sempre remunidu, cun su s’alenu essendecheli, cunfusu e assucconadu , pro comente si fut lassadu airare dai sas calunnias, iscramat:
“Tando est issu chi mi los est campende! e deo apo cretidu…. Coment’est chi mi so lassadu ingannare….. apo cretidu a sa  limba mala de un’iffamadore e aggiummai aia fattu dannu!
S’isgonzat d’essere ancora istringhende sa risotza in manu: s’arrumbat a su muru, ca li pariat chi tottu fut moliende, impudadu de su chi fut arrividu a pensare  de sa muzere e de su rettore.
Poi, non resistit pius, ispinghet sa gianna e intrat coment’e un’ imbreagu.
Cun su chirriu ‘e su pannelleddu, Nanna, si fut asciuttende sas lagrimas chi li funt faladas abbaidende sa banca piena. Assustada a s’istripitzu, si ostat e s’acciappat addainanti un’omine cun s’ava longa, sas barras infossadas, sas laras biaittas, biancu che un’istratzu e, aggiummai non fut connoschende su maridu chi pariat un’ipiridadu. Milli pensamentos li passant in su cheveddu, prima de preguntare cun d’unu filu ‘e oghe:
“Ite t’at sutzessu?” e pariat chi si fut demajende.
Sos fitzigheddos brinchende, current a inghiriare su babbu, su pius minore s’attacat a issu basendelu, chentza lassare logu a sos ateros, un’ateru s’attaccat a un’anca:
“Babbu, babbu”
“Benide  enide, ite bellos chi sezis!”
E no acchippiat a si los abbratzare
Nanna, cuntenta e in su matessi tempus attuddida, no ischiat ite pensare e ite narrere  a sos pitzinnos de s’improvvisada ‘e su maridu e, a i cuss’ora. Chischende ‘e cuare s’oriolu chi li fut ifforojende su coro, lis narat ebbia:
“Bidu azis, Nostra Segnora  nos  at iscustadu”
Ma daghi restant solos, chi sos pitzinnos  sunt drommidos, issa non podet faghere a mancu de lu preguntare. Preoccupada e chenz’ischire ite pensare, non resessiat a cumprendere ite l’aiat capitadu,  proite fut gai agitadu e cun sa cara che unu mortu:
“Como mi naras sa veridade”.
Sevadore, istat un’iscutta mudu, poi li rispondet abbascende sos ojos:
“Perdonami, perdonami si podes”
e, succuttende, li faeddat des sas litteras, de su suppettu chi li fut fattende ostulare su cheveddu, e de s aconcada mala chi nde l’aiat battidu  a domo.
Abbratzendelu,  chentza podere trattennere sas lagrimas  issa puru, passendeli sa manu in conca e carignendeli sa cara:
“No ti devo perdonare nudda, gai luntanu…solu in terr’anzena…orioladu pro nois, cussas litteras…cantas penas as patidu! …Ma su rettore, pover’omine, s’ischeras cant’at fattu pro nois cuss’anghelu ‘e Deu! Sa zente mala cantu dannu faghet!
Già narat bene su diciu chi s’apparentzia ingannat”.
Daghi cussa femina manna finit su contu, restant tottu mudas, non bessit unu tunciu a nisciuna.
No isco si, cantas funt iscustende, apant cumpresu e rifrettidu.

Nessun commento:

Posta un commento